Lễ hội Kate Ninh Thuận: Tìm về những giá trị văn hóa đặc sắc

Tìm hiểu về lễ hội Kate của Ninh Thuận

Cái tên Kate có nguồn gốc từ Kattika trong tiếng Phạn của người Ấn Độ và từ Katik của người Hindu (Hindu giáo). Khi dịch theo nghĩa hẹp, từ này có nghĩa là lễ cúng vào tháng 7 theo lịch của Chăm. Trong khi, theo nghĩa chung và rộng hơn thì từ Kate dùng để chỉ lễ hội tưởng nhớ thần linh, tổ tiên và những nhân vật đã có công với dân tộc.

Do đó, Lễ hội Kate Ninh Thuận có bản sắc riêng của Chăm Pa cổ. Thế nhưng, về sau, do ảnh hưởng của nền văn hóa Ấn Độ và Hồi giáo mà lễ hội Ninh Thuận này đã có một số thay đổi. Điều đó được thể hiện rõ ràng qua việc 3 cộng đồng tôn giáo là Chăm Awal, Chăm Ahier và Chăm Islam đều có phần lễ nghi, lễ tục ban đầu giống nhau, tuy nhiên sau đó chịu ảnh hưởng của Ấn giáo và Hồi giáo nên mỗi nơi sẽ có những sự khác nhau về nghi thức.

Khám phá lịch sử lễ hội Kate Ninh Thuận

Không nhiều tài liệu ghi chép về lịch sử hay thông tin thời gian cụ thể của lễ hội Kate Ninh Thuận. Tuy nhiên, theo những thông tin còn sót lại và lưu truyền, có thể dựa vào quá trình lịch sử từ thế kỉ II đến thế kỷ XII khi Vương quốc Chăm Pa thịnh vượng nhất để hiểu được bối cảnh ra đời của lễ hội.

Sự du nhập của Ấn độ giáo vào Vương quốc Chăm Pa đã ảnh hưởng khá mạnh tới các nghi lễ cúng tế của dân tộc Chăm khi thực hiện những sự kiện quan trọng như đánh thắng trận, thu hoạch mùa màng, hay lễ đăng cơ của vua chúa. Thủ đô Vijaya (hiện nay là Bình Định) bị suy tàn vào thế kỷ XV (khoảng năm 1471). Sự kiện này là dấu mốc đánh dấu nền văn minh Chăm Pa sụp đổ, kéo theo đó là những ảnh hưởng của Ấn Độ giáo ngày càng mờ nhạt, nhường chỗ cho tín ngưỡng Hồi giáo phát triển.

Dù đạo Hồi phát triển cực thịnh ở thời kỳ này, song nền văn minh Chăm Pa vẫn chịu ảnh hưởng từ những tàn dư của Ấn Độ giáo. Do đó, mãi tới ngày nay, cộng đồng người Chăm ở Ninh Thuận nói riêng và Việt Nam nói chung vẫn chia làm những cộng đồng theo tín ngưỡng khác nhau, trong đó 2 cộng đồng đông đúc nhất là người Chăm Awal theo tôn giáo Bà Ni và người Chăm Ahier theo tôn giáo Bà La Môn. Lễ hội Kate Ninh Thuận là lễ hội truyền thống của người Chăm Bà La Môn, còn lễ hội Ramưwan là truyền thống của người Chăm Bà Ni.

Thời gian và địa điểm tổ chức Lễ hội Kate Ninh Thuận

Bắt đầu vào ngày 1/7 theo lịch Chăm, lễ hội Kate Ninh Thuận sẽ diễn ra trong thời gian 3 ngày (từ 25/9 đến 5/10 dương lịch). Đền tháp Ponagar (thuộc địa phận thôn Hữu Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước), tháp Po Rome (thuộc địa phận thôn Hậu Sanh, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước) và Tháp Po Klong Garai (thuộc địa phận phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang – Tháp Chàm) là những địa điểm tổ chức lễ hội này.

Về trình tự, các nghi thức của lễ hội Kate sẽ bắt đầu từ đền tháp cho tới các làng xã và về mỗi gia đình. Đây được xem là một dòng chảy từ cá nhân tới cộng đồng, được gìn giữ bởi người Chăm hàng ngàn năm qua.

Các nghi lễ của Lễ hội Kate Ninh Thuận

Tại Ninh Thuận, lễ hội Kate của người Chăm sẽ tổ chức các nghi lễ ở đồng thời cả 3 đền tháp. Nhìn chung, các nghi lễ đều tương tự nhau với ngày đầu tư là cúng tế tại đền, ngày thứ 2 tại làng và ngày thứ 3 là cúng tế tại nhà.

Nghi lễ tại đền tháp

Nghi lễ cúng tế tại đền tháp sẽ là mở đầu của lễ hội Kate. Thầy cả sư, hay còn gọi là người chủ lễ sẽ chỉ đạo nghi lễ này. Sau khi kéo đàn Kanhi và hát vàng bài thánh ca, bà bóng làm lễ dâng lên các vị thần, chủ lễ sẽ chủ trì lễ tắm tượng được thực hiện bởi một số tu sĩ Bà La Môn.

Trong lễ hội Kate ở đền tháp, các lễ vật bao gồm 3 con gà để làm lễ tẩy uế trong tháp, 1 con dễ lớn, 1 mâm cơm với muối vừng, 5 mâm cơm với canh và thịt dê, thêm 3 ổ bánh gạo cùng hoa quả. Bên cạnh đó, người dân còn chuẩn bị thêm xôi chè, trứng, rượu, trầu cau… Phần lễ cúng vật này sẽ được bày trên các tháp, trong khi ở dưới chân tháp sẽ có hàng trăm mâm lễ khác nhau của người dự lễ mang tới.

Về quy trình lễ hội Kate tại tháp, khởi đầu là nghi lễ người Chăm đón y phục từ người em út Raglai mang từ trên núi xuống. Thông thường, lễ rước y phục sẽ diễn ra vào lúc 7h sáng. Mọi nghi thức đều được thực hiện một cách tôn nghiêm và trang trọng.

Tiếp đó, người chủ lẽ sẽ mở cửa tháp để đón mời thần linh đến dự và thụ hưởng các lễ vật được dâng lên. Sau đó sẽ là lễ tắm tượng thần, còn được gọi là Manei yang theo ngôn ngữ của người Chăm. Và cuối cùng là phần đại lễ quan trọng nhất - Adaoh tama. Bắt đầu vào lúc 9h sáng, đại lẽ sẽ kéo dài chừng 3 tiếng đến 11h trưa. Hoàn thành xong, người dân sẽ trở về làng để có thể tiếp tục các nghi thức lễ hội khác.

Nghi lễ tại làng và gia đình

Tại làng, nghi thức cúng lễ hội Kate sẽ được tổ chức cùng với phân hội. Trước đó, dân hội sẽ cùng nhau phân công quét dọn đền thờ, trang hoàng cho Nhà làng, cũng như chuẩn bị sân bãi, thức uống và đồ ăn. Bên cạnh đó, người dân còn chuẩn bị các tiết mục văn nghệ để góp vui trong buổi lễ hội.

Tại làng bản, các nghi thức làm lễ cũng được triển khai một cách trang trọng không kém nghi lễ ở đền tháp. Tín ngưỡng cho thấy mỗi làng sẽ thờ một vị thần khác nhau, tuy nhiên nhìn chung đều là cúng tế thần làng, giống như người Kinh vẫn thờ Thành Hoàng. Thông thường, chủ tế tại làng không phải chức sắc tôn giáo mà sẽ là người uy tín được dân tin tưởng. Ông sẽ thay mặt cho dân làng để dâng cúng lễ vật lên thần, cầu mong phước lành phù hộ cho tất cả gia đình và người dân trong làng bản.

Sau nghi lễ ở làng, người Chăm sẽ tiếp tục lễ hội Kate Ninh Thuận khi trở về nhà và làm lễ. Chủ lễ sẽ là người nhiều tuổi nhất trong họ, đại diện cho cả gia đình tiến hành dâng lễ lên tổ tiên. Trong gia đình, toàn bộ các thành viên sẽ có mặt đầy đủ, trang phục chỉn chu và thành tâm để cầu nguyện tổ tiên và phù hộ để có sức khỏe tốt và làm ăn phát đạt. Do đó, lễ hội Kate cũng có ý nghĩa gắn kết gia đình. Đó là dịp những người đi làm xa xứ trở về bên người thân.

Bài viết trên đây đã giúp bạn hiểu hơn về lễ hội Kate Ninh Thuận, để có cái nhìn rõ hơn về giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc Chăm. Nếu có dịp đến Ninh Thuận vào đúng mùa lễ hội, du khách không nên bỏ lỡ cơ hội khám phá lễ hội ấn tượng này.