Giải mã tên gọi Nha Trang qua lăng kính lịch sử và truyền thuyết địa phương

Tên gọi “Nha Trang” được giải quyết theo nhiều cách. Có giả thuyết cho rằng tên gọi này bắt nguồn từ ngôn ngữ Chăm cổ, Phản ánh các đặc khu đất xưa. Cũng có truyền thuyết gắn tên “Nha Trang” với mái nhà sơn trắng nổi bật của bác sĩ Yersin bên bờ biển, từng là dấu cột quen thuộc một thời.

Nguồn gốc tên gọi “Nha Trang” – Từ dòng sông lau sậy đến căn nhà trắng trên đồi

Thành phố biển Nha Trang không chỉ nổi tiếng với các bãi biển đẹp bậc nhất thế giới mà còn gây tò mò với tên gọi độc tố, mũi nhiều liên tưởng. Ít ai biết rằng, “Nha Trang” không đơn thuần là một cái tên ngẫu nhiên, mà là kết tinh của lịch sử, văn hóa và những câu chuyện truyền miệng thú vị. Tên gọi này hiện có hai cách lý giải phổ biến – một nguồn từ ngôn ngữ Chăm cổ, một gắn kết với hình ảnh biểu tượng của bác sĩ Yersin, người Pháp.

Dòng sông lau sậy trong tiếng Chăm cổ

Nha Trang từng là vùng đất quan trọng của vương quốc Chăm Pa cổ đại – một nền văn minh từng phát triển rực rỡ ở miền Trung Việt Nam. Theo các nhà nghiên cứu, cái tên “Nha Trang” có thể là sự Việt hóa từ những từ cổ như Eattrang , Yatrang hoặc Jatrang trong tiếng Chăm.

Trong đó, các âm "ea", "ya" hoặc "ja" đều mang nghĩa là “dòng sông”, còn “trang” nghĩa là “lau sậy” – loại cây mọc nhiều ven sông thời xưa. Nơi đây từng được bảo phủ bởi những bãi lau trắng xóa dọc bờ biển con sông Cái, tạo nên khung cảnh vừa hoang sơ, vừa nên thơ. Người Chăm khi ấy đã gọi vùng đất này là “dòng sông lau sậy” – một cách miêu tả rất đặc trưng, mũi hình, mũi cảm.

Về sau, người Việt định cư và tăng dần đọc từ gốc thành “Nha Trang”, giữ lại phần âm quen thuộc, dễ phát âm hơn nhưng vẫn giữ được tinh thần nguyên bản. Con sông Cái – một trong những tuyến đường liền kề với lịch sử vùng đất này – vì thế không chỉ là yếu tố địa lý mà còn là nguồn gốc tên gọi của cả thành phố.

“Nhà trắng” giữa biển trời xanh – Câu chuyện từ phương Tây

Một giả thuyết khác thú vị hơn, thường được các thành viên hướng dẫn kể lại như một giai thoại mang màu sắc lãng mạng. Đó là câu chuyện xoay quanh bác sĩ Alexandre Yersin – người đặt nền tảng cho ngành y học dự phòng tại Việt Nam.

Vào cuối thế kỷ 19, khi còn là bác sĩ trên con tàu Volga, ông Yersin đã dừng chân tại vịnh biển Nha Trang. Bị thu hút bởi vẻ đẹp thanh bình của vùng duyên hải này, ông quyết định gắn bó cả đời với nơi đây, xây dựng Viện Pasteur Nha Trang, mở trại nghiên cứu, phòng khám và không ngừng cống hiến cho y tế cộng đồng.

Trên đỉnh một ngọn đồi ven biển, ông cho xây dựng một căn biệt thự khang trang theo kiến trúc Pháp cổ, nổi bật với gam màu trắng tinh khôi phục giữa một vùng dân cư còn thưa thớt, đơn sơ. Căn nhà nhanh chóng trở thành biểu tượng của cả vùng, được dân địa phương gọi đơn giản là “nhà trắng”.

Khi những tàu chở nước ngoài đi qua, thường hỏi tên vùng đất ven biển đẹp như tranh này, người dân dùng cụm từ “nhà trắng” để miêu tả – và theo cách phát âm không dấu của người phương Tây, “nhà trắng” trở thành Nha Trang trong các bản đồ và tài liệu quốc tế.

Dù bắt nguồn từ dòng sông lau sậy trong ngôn ngữ Chăm hay từ căn nhà trắng gắn kết với người bác sĩ huyền thoại thì cái tên “Nha Trang” vẫn luôn là sự hòa quyện giữa văn hóa bản địa và những dấu ấn lịch sử sử dụng xuyên suốt chiều dài phát triển. Chính điều đó nổi bật cho Nha Trang không chỉ là một điểm đến du lịch bật mà còn là một vùng đất mang đậm chiều sâu văn hóa và bản sắc.