Đình đá Tiên Phong: Vẻ đẹp trầm mặc giữa đất Hà Nam

Với lối kiến trúc độc đáo được làm hoàn toàn bằng đá, ngôi đình cổ kính này mang trong mình vẻ đẹp trầm mặc, cổ kính, níu chân du khách mỗi khi có dịp ghé thăm. 

Đình đá Tiên Phong ở đâu Hà Nam?

Tọa lạc tại thôn An Mông, xã Tiên Phong, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, đình đá Tiên Phong là một trong số ít những ngôi đình cổ được xây dựng hoàn toàn bằng đá còn tồn tại nguyên vẹn đến ngày nay. Nơi đây thu hút du khách bởi vẻ đẹp kiến trúc độc đáo cùng những mảng chạm khắc tinh xảo, mang đến sự mềm mại, sống động cho công trình vốn dĩ có phần thô cứng.

Để kiến tạo nên ngôi đình, người xưa đã phải sử dụng hàng trăm khối đá đồ sộ, dày dặn. Năm hàng cột vững chãi, 6 vì kèo chắc chắn cùng hệ thống xà ngang, xà dọc, chân tảng, mê cốn... tất cả đều được chế tác từ đá. Điểm đặc biệt là trên những khối đá tưởng chừng nặng nề, thô ráp ấy lại được tô điểm bởi những hoa văn chạm khắc tinh tế, công phu, tạo nên vẻ đẹp uyển chuyển, sống động đầy mê hoặc.

Tiền đường của đình gây ấn tượng mạnh với hệ thống cột đá lớn được thiết kế theo kiểu búp măng đầy mềm mại. Các câu đối được chạm khắc tinh xảo trên riềm mái, đầu cột hay chân tảng với những họa tiết hoa lá cách điệu như sen quy, hoa chanh chữ thọ, phượng múa rồng bay, cành đào, chùm lựu... Mỗi câu đối còn được điểm xuyết thêm hình ảnh con dơi dang rộng cánh như nâng đỡ lấy từng vế đối, mang ý nghĩa cầu phúc, may mắn cho quê hương.

Đình đá Tiên Phong thờ ai?

Đình Tiên Phong, nép mình bên dòng sông Châu thơ mộng, là nơi thờ phụng Nguyệt Nga công chúa, vị nữ tướng tài ba thời Hai Bà Trưng. Tương truyền, bà tên thật là Nguyễn Thị Nga, người con gái kiên trung của làng An Mông (hay còn gọi là làng Mống). Trước sự tàn bạo của Tô Định, nàng Nga quyết không chịu khuất phục, dẫn đến cái chết thương tâm của cha mẹ. Nợ nước, thù nhà chất chồng, bà phất cờ khởi nghĩa, chiêu mộ binh sĩ, biến quê hương thành căn cứ địa chống giặc. Vết tích hào hùng năm xưa vẫn còn in đậm qua địa danh Đồng Binh, nằm giữa bãi sậy An Mông, nơi tương truyền là căn cứ của nghĩa quân năm nào.

Năm 40, cùng với hàng ngàn nghĩa binh, Nguyễn Thị Nga gia nhập đoàn quân của Hai Bà Trưng, góp sức đánh đuổi ách đô hộ nhà Hán. Sau đại thắng, bà được phong là Nguyệt Nga công chúa và giao trọng trách cai quản phủ Lý Nhân. Trở về quê hương, bà mở tiệc khao quân, lập sinh từ bên sông Châu để người dân thờ phụng. Vùng đất thiêng ấy nay vẫn còn đó, giữa bãi đồi ven sông, là minh chứng cho tấm lòng ưu ái của bà dành cho quê hương. Không chỉ là một nữ tướng dũng mãnh, Nguyệt Nga công chúa còn dạy dân trồng dâu nuôi tằm, dệt vải, nên được người dân tôn kính là bà tổ nghề tằm tang.  

Kiến trúc của đình đá Tiên Phong

Truyền thuyết kể rằng, đình đá Tiên Phong ban đầu được dựng lên tại bãi bồi ven sông, nơi sinh ra nữ tướng Nguyệt Nga - người con gái đất Hà Nam theo Hai Bà Trưng đánh giặc. Tuy nhiên, do sự bào mòn của dòng chảy, ngôi đình đã được dời vào vị trí hiện tại. Công trình gồm 3 tòa kiến trúc theo kiểu chữ Công truyền thống: tiền đường 5 gian, tòa đệ nhị 2 gian và chính tẩm 3 gian.

Nổi bật nhất là tòa tiền đường với 12 cột cái bằng đá đồ sộ, được chạm khắc tinh xảo theo lối "ông xã rường" - một kỹ thuật kiến trúc độc đáo của người xưa. Điều thú vị là dù làm từ đá, những cột cái này vẫn mang dáng dấp "búp măng" với phần giữa phình to, hai đầu thu nhỏ, tạo nên vẻ đẹp vừa vững chãi vừa thanh thoát.

Không chỉ dừng lại ở đó, 30 cột lớn nhỏ của đình, bao gồm cột cái, cột quân, cột hiên, đều được trang trí công phu với những hoa văn, họa tiết độc đáo, thể hiện trình độ chạm khắc đá điêu luyện của người thợ xưa. Bốn cột cái ở hai vì giữa nổi bật với hình rồng cuốn thủy uốn lượn, mềm mại, sống động như thật. Nghệ nhân đã khéo léo kết hợp giữa tả thực và cách điệu, tỉa tót từng chi tiết nhỏ nhất, tạo nên tác phẩm nghệ thuật có giá trị.

Mỗi loại cột, mỗi vị trí đều có cách trang trí riêng, tạo nên sự hài hòa, thống nhất cho tổng thể kiến trúc. Từ hình ảnh rồng cuốn thủy, tứ linh, chim trĩ, mai điểu, tùng lộc cho đến những họa tiết hoa lá cách điệu, tất cả đều toát lên vẻ đẹp tinh tế, sống động, thể hiện ước vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc của người dân.

Các chi tiết kiến trúc khác như câu đầu, đầu dư, mê nách, kẻ hiên... cũng được làm bằng đá và chạm khắc công phu, tỉ mỉ. Đình đá Tiên Phong không chỉ là một công trình kiến trúc độc đáo mà còn là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc đá tinh xảo, xứng đáng là niềm tự hào của người dân Hà Nam.