Khám phá Vân Cù - Làng bún tươi có tuổi đời trên 500 năm của xứ Huế

Lịch sử hình thành và phát triển làng Vân Cù

• Địa chỉ: xã Hương Toàn, thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế

Ngôi làng cổ kính Vân Cù nằm bên dòng sông Bồ êm đềm thuộc xã Hương Toàn, thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế, tự hào mang trong mình bề dày lịch sử hơn 500 năm. Hành trình hình thành và phát triển của làng gắn liền với những biến chuyển của thời gian, từ một làng nghề nung gạch đến một làng nghề làm bún nổi tiếng khắp cả nước.

Vào thế kỷ 16, làng có tên gọi là Đào Cù, ghi dấu ấn trong sử sách "Ô Châu cận lục" của cụ Dương Văn An. Khi ấy, người dân Đào Cù sống chủ yếu bằng nghề nung gạch, tận dụng nguồn đất sét dồi dào ven sông. Cuối thế kỷ 16, sự kiện chúa Nguyễn Hoàng vào trấn thủ Thuận Hóa (1558) đã mang đến nhiều thay đổi cho vùng đất này. Vì kiêng húy tên chúa, làng Đào Cù được đổi tên thành Vân Cù.

Từ thế kỷ 17 - 18, người dân Vân Cù dần chuyển sang nghề làm bún. Nguồn nước sông Bồ trong lành, giàu khoáng chất, kết hợp với kỹ thuật làm bún gia truyền được truyền qua nhiều thế hệ, đã tạo nên những sợi bún trắng trong, dai mềm, thơm mùi gạo mới, mang hương vị đặc trưng riêng có. Nghề làm bún ở Vân Cù ngày càng phát triển, góp phần quan trọng vào văn hóa ẩm thực Huế, đặc biệt là trong món bún bò Huế trứ danh. Bún tươi Vân Cù không chỉ được ưa chuộng ở địa phương mà còn được tiêu thụ rộng rãi ở nhiều tỉnh thành khác.

Làng Vân Cù ngày nay vẫn gìn giữ và phát huy nghề làm bún truyền thống, đồng thời hướng đến sản xuất sạch, an toàn vệ sinh thực phẩm, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường. Làng nghề bún tươi Vân Cù đã được công nhận là làng nghề truyền thống, góp phần bảo tồn di sản văn hóa, thúc đẩy du lịch và phát triển kinh tế địa phương. Lịch sử hình thành và phát triển của làng Vân Cù là minh chứng cho sự cần cù, sáng tạo của người dân trong việc thích ứng với điều kiện tự nhiên và nhu cầu của xã hội, đồng thời gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống quý báu của dân tộc.

Bí quyết làm nên sợi bún Vân Cù đặc biệt

Sợi bún Vân Cù chinh phục thực khách bởi sự trắng trong, dai mềm, thoảng hương thơm dịu nhẹ của gạo mới. Để tạo nên những sợi bún đặc biệt ấy, người dân Vân Cù đã kế thừa và phát huy những bí quyết được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Chính những bí quyết này đã tạo nên thương hiệu "bún tươi Vân Cù" nổi tiếng gần xa, góp phần làm phong phú thêm nét đẹp văn hóa ẩm thực của xứ Huế.

• Tuyển chọn nguyên liệu kỹ lưỡng: Gạo làm bún phải là loại gạo ngon, hạt tròn đều, thường là giống gạo Khang Dân được trồng trên những cánh đồng màu mỡ ven sông Bồ. Giống gạo này nổi tiếng với hàm lượng amylopectin cao, tạo độ dẻo dai và hương vị thơm ngon đặc trưng cho bún.
• Sử dụng nguồn nước sông Bồ: Nước sông Bồ không chỉ trong lành mà còn giàu khoáng chất, góp phần quan trọng tạo nên độ dẻo dai và hương vị đặc trưng cho sợi bún.
• Kỹ thuật làm bún gia truyền: Mỗi công đoạn, từ khâu chọn gạo, vo sạch, ngâm nước cho đến xay bột, lọc bột, nấu bột, ép bún, luộc bún và cuối cùng là làm nguội, đều được thực hiện tỉ mỉ, chính xác theo kinh nghiệm được truyền lại từ đời này sang đời khác. Sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật thủ công và bí quyết gia truyền đã tạo nên nét độc đáo riêng cho bún Vân Cù.
• Dụng cụ sản xuất: Bên cạnh việc ứng dụng máy móc hiện đại, làng Vân Cù vẫn lưu giữ và sử dụng nhiều công cụ truyền thống trong quá trình sản xuất bún. Những chiếc cối đá xay bột, khuôn ép bún bằng gỗ... không chỉ góp phần tạo nên hương vị bún đặc trưng mà còn là minh chứng cho sự gắn bó của người dân với nghề truyền thống.

Quy trình sản xuất bún tươi Vân Cù

Để tạo nên những sợi bún tươi ngon, dai mềm, người dân làng Vân Cù phải trải qua nhiều công đoạn công phu, tỉ mỉ, đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm lâu năm.

• Chọn gạo: Gạo làm bún được tuyển chọn kỹ lưỡng, thường là giống gạo Khang Dân trồng tại địa phương. Những hạt gạo chắc mẩy, tròn đều, không lẫn tạp chất, sâu mọt mới được lựa chọn để đảm bảo chất lượng bún.
• Ngâm gạo: Gạo sau khi vo sạch sẽ được ngâm trong nước sạch từ 4-6 tiếng. Việc ngâm gạo giúp hạt gạo mềm, dễ xay nhuyễn, đồng thời loại bỏ bớt bụi bẩn còn sót lại.
• Xay gạo: Gạo ngâm đủ thời gian sẽ được xay nhuyễn thành bột nước. Nhiều hộ gia đình ở Vân Cù vẫn sử dụng cối đá truyền thống để xay gạo, giúp bột mịn và giữ được hương vị tự nhiên.
• Lọc bột: Bột nước sau khi xay được lọc kỹ qua nhiều lớp vải mịn. Công đoạn này giúp loại bỏ tạp chất, vỏ trấu, thu được phần bột nước sánh mịn, là nguyên liệu chính để tạo nên sợi bún.
• Nấu bột: Bột nước được cho vào nồi đồng lớn và nấu chín trên bếp lửa. Người nấu phải đảo đều tay liên tục để bột không bị cháy, vón cục. Đây là công đoạn quan trọng quyết định độ dẻo, dai của sợi bún.
• Ép bún: Hồ bún nóng được cho vào khuôn ép, thường làm bằng gỗ, có nhiều lỗ nhỏ li ti. Dưới áp lực, bột sẽ chảy ra thành những sợi bún và rơi xuống nồi nước sôi phía dưới.
• Luộc bún: Sợi bún được luộc chín trong nồi nước sôi. Thời gian luộc phải vừa đủ để bún chín tới, không bị nát, giữ được độ dai.
• Làm nguội: Bún sau khi luộc được vớt ra, nhanh chóng được làm nguội bằng nước sạch. Bước này giúp bún không bị dính vào nhau và giữ được độ tươi ngon.

Qua mỗi công đoạn, từ khâu chọn nguyên liệu đến chế biến, người dân Vân Cù đều đặt vào đó tâm huyết và kinh nghiệm của mình, góp phần tạo nên thương hiệu bún tươi trứ danh, làm say lòng biết bao thực khách.

Các sản phẩm bún Vân Cù

Bún Vân Cù từ lâu đã nổi tiếng với sợi bún nhỏ, trắng trong, dai mềm, thoang thoảng hương thơm của gạo mới. Tuy nhiên, không chỉ dừng lại ở loại bún truyền thống, người dân làng Vân Cù ngày nay đã không ngừng sáng tạo, chế biến ra nhiều loại bún khác nhau để đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của thị trường.

• Bún con: Đây là loại bún quen thuộc nhất, với sợi bún nhỏ nhắn, trắng nõn, đặc trưng của làng Vân Cù. Bún con thường được dùng để chế biến các món nước như bún bò Huế, bún riêu cua, bún hến... Sợi bún nhỏ, thấm đẫm nước dùng, tạo nên sự hài hòa về hương vị, làm say lòng biết bao thực khách.
• Bún lá: Sợi bún lá to bản hơn bún con, có độ dai, mềm vừa phải. Loại bún này thường được dùng để làm các món xào, trộn như bún xào thịt bò, bún trộn rau củ... Sợi bún to bản giúp món ăn thêm phần hấp dẫn, thơm ngon.
• Bún mớ: Với sợi bún to, dài, thường được bán theo mớ, bún mớ phù hợp với những món ăn đậm đà như bún mắm nêm, bún thịt nướng... Sợi bún to, dai, giúp thực khách cảm nhận rõ hương vị món ăn.
• Bún gạo lứt: Được làm từ gạo lứt giàu dinh dưỡng, bún gạo lứt có màu nâu nhạt đặc trưng, mang đến hương vị thơm ngon, lạ miệng và tốt cho sức khỏe.
• Bún ngũ sắc: Với màu sắc bắt mắt được tạo nên từ các loại rau củ quả tự nhiên như gấc, lá dứa, củ dền..., bún ngũ sắc không chỉ hấp dẫn về thị giác mà còn bổ sung thêm nhiều dưỡng chất. Loại bún này thường được dùng trong các món bún trộn, bún xào, tạo nên sự đa dạng và phong phú cho bữa ăn.

Sự đa dạng về chủng loại bún là minh chứng cho sự nhạy bén, sáng tạo của người dân làng Vân Cù trong việc gìn giữ và phát triển nghề truyền thống. Mỗi loại bún đều mang những đặc điểm riêng, phù hợp với từng món ăn và khẩu vị khác nhau, góp phần làm phong phú thêm bức tranh ẩm thực Việt Nam.

Thưởng thức bún Vân Cù ở đâu?

Bún tươi Vân Cù ngon nhất là khi được thưởng thức ngay tại làng, nơi bạn có thể cảm nhận trọn vẹn hương vị tươi ngon, tinh tế của sợi bún, đồng thời hòa mình vào không khí làng quê yên bình.

• Các lò bún: Nhiều hộ gia đình làm bún ở Vân Cù có bán bún tươi và các món ăn chế biến từ bún ngay tại lò. Bạn có thể ghé vào bất kỳ lò bún nào để thưởng thức, vừa ăn vừa ngắm nhìn quy trình làm bún, trò chuyện với người dân.
• Quán Bà Tuyết: Nằm ngay đầu làng Vân Cù, quán Bà Tuyết nổi tiếng với món bún bò Huế đậm đà hương vị truyền thống.
• Quán O Lành: Quán ăn gia đình nhỏ, nằm trong làng, chuyên phục vụ các món bún ngon, giá cả bình dân.
• Chợ Hương Toàn: Cách làng Vân Cù không xa, chợ Hương Toàn có nhiều quán ăn bán các món bún đặc sản của Huế, trong đó có bún tươi Vân Cù.

Hương vị bún Vân Cù không chỉ gợi nhớ về một vùng đất giàu truyền thống văn hóa mà còn là niềm tự hào của người dân Huế. Mỗi sợi bún trắng trong, dai mềm đều là kết tinh của sự cần cù, khéo léo và tình yêu nghề của bao thế hệ. Vân Cù xứng đáng là điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn khám phá nét đẹp văn hóa ẩm thực Huế, trải nghiệm không gian làng nghề truyền thống và cảm nhận hương vị quê hương đậm đà.