Chợ đêm - “thỏi nam châm” hút khách du lịch, "mảnh ghép không thể thiếu" của kinh tế đêm

Chợ đêm chính thức mở xuyên đêm

Theo bà Lê Việt Nga, Phó vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước chia sẻ ở Hội nghị phổ biến Nghị định số 60 của Chính phủ về phát triển và quản lý chợ được tổ chức bởi Bộ Công Thương, cả nước có gần 8.320 chợ tính đến cuối năm 2023, trong đó có 83% là chợ hạng 3, cơ sở vật chất kỹ thuật còn nhiều hạn chế. Ngoài ra, chiếm 73% là chợ nông thôn.

Nghị định mới cho thấy sẽ có các hình thức chợ mới như chợ cộng đồng hay điểm kinh doanh tự phát bên cạnh các chợ hoạt động theo mô hình truyền thống như chợ đầu mối, chợ tạm, chợ nông thôn, chợ dân. Cụ thể, mô hình chợ cộng đồng hoạt động theo hình thức là nơi trao đổi, mua bán hàng hóa được sản xuất, nuôi trồng và kinh doanh bởi người dân, được cho phép bởi các cấp có thẩm quyền nhằm phục vụ cộng đồng dân cư sở tại.

Nghị định mới quy định mô hình chợ đêm là chợ được tổ chức ở khu vực, địa điểm được dành cho phát triển kinh tế đêm của địa phương, hoạt động trong thời gian từ 18h hôm trước tới 6h sáng hôm sau. Ngoài ra, các chợ cũng sẽ được phân thành 3 loại hình: chợ hạng 2, hạng 1 và hạng 3, tùy theo quy mô và diện tích cũng như việc đầu tư xây dựng bán kiên cố hay kiên cố.

Theo Bộ Công thương, mô hình chợ đêm đã xuất hiện ở một số tỉnh thành như Hà Nội, TP HCM, Thanh Hóa, Đà Nẵng, Nha Trang… Chợ đêm có lợi thế là thu hút du khách và tạo điểm nhấn, màu sắc cho từng địa phương cũng như vùng miền.

Đáng chú ý, có rất nhiều người rơi vào cảnh thất nghiệp hậu đại dịch. Mặt khác, hoạt động của chợ đêm luôn đòi hỏi số lượng lao động khá lớn, nhu cầu nhân lực không chỉ dừng lại là đầu bếp, phục vụ nhà hàng quán ăn mà còn có các dịch vụ đi kèm như lái xe, bảo vệ, bốc vác, vệ sinh, quản lý… Do đó, sự phát triển của sản phẩm du lịch này có thể góp phần tạo công ăn việc làm mới.

Bộ Công thương đã bổ sung khái niệm về chợ đêm trong nghị định mới, về trách nhiệm của UBND cấp tỉnh khi phát triển chợ đêm sao cho phù hợp với nhiệm vụ, thẩm quyền theo hướng khuyến khích phát triển phù hợp với thực tế tùy theo khả năng của từng địa phương. Ngoài ra, bổ sung trách nhiệm của Bộ Công an trong việc đảm bảo an toàn trật tự xã hội, kiểm soát hạn chế, rủi ro hệ lụy tiêu cực cũng như tác động đến cộng đồng.

Khai phá và phát triển kinh tế đêm

Câu chuyện “cấp giấy khai sinh” cho chợ đêm là điều mà những người làm du lịch tại Việt Nam đã mong chờ trong nhiều năm qua vì đó được xem là sản phẩm khởi đầu cho hành trình thúc đẩy kinh tế đêm. Không chỉ giúp du khách được thưởng thức sản vật, những khu chợ đêm còn là điểm đến vui chơi và là “mỏ vàng” cho địa phương. Các khu chợ đêm trên khắp toàn cầu ước tính thu về hàng tỷ USD từ việc phát triển kinh tế đêm đi liền với hoạt động du lịch.

TP Phú Quốc, Kiên Giang hiện đang là điểm đến thành công nhất tại Việt Nam về phát triển mô hình chợ đêm. Chợ đêm truyền thống tại Phú Quốc (ngã ba Bạch Đằng - Nguyễn Đình Chiểu) khai trương năm 2017 đã trở thành khu chợ đêm đầu tiên của cả nước được tổ chức bài bản, được coi là tiên phong tạo nên khái niệm kinh tế đêm. Thống kê cho thấy, chợ này đón khoảng 2.000 lượt khách mỗi đêm với mức chi tiêu trung bình 70 USD/ người.

Thời điểm trước đại dịch, chợ đêm Phú Quốc đã thu hút 3.500 khách/ đêm, chi tiêu bình quân tăng lên 150 USD/ người. Theo đó, riêng chợ đêm đã mang về cho Phú Quốc hơn 10 tỷ đồng mỗi ngày. Ngoài ra, giá trị bất động sản và dịch vụ xung quanh chợ trong bán kính 1km đã tăng lên 300%, nên người dân và tiểu thương hưởng lợi không nhỏ.

Hậu đại dịch, lãnh đạo UBND TP Phú Quốc xác định một mô hình chợ đêm chỉ để thưởng thức ẩm thực là chưa đủ nên cần tạo nên những khu phức hợp để đáp ứng nhu cầu. Do đó, chợ đêm Vui Phết đã xuất hiện.

Đây không chỉ đơn thuần là mô hình chợ đêm để du khách đi chợ mà còn là nơi mà du khách có thể tham quan mua sắm ở nhiều gian hàng khác nhau, xem các show đường phố, màn trình diễn pháo hoa hàng đêm chưa từng có ở chợ đêm nào trên thế giới. Do đó, Vui Phết được xem là một hiện tượng về chợ đêm. Theo ước tính, chợ đêm mới tại Phú Quốc đã thu hút tối thiểu 2.000 khách đến tham quan, và thậm chí có thời cao điểm lên tới 5.000 khách.

Đây là lý do mà chợ đêm luôn thuộc nhóm sản phẩm du lịch được ưu tiên thực hiện. Các thành phố du lịch như Huế, Đà Nẵng hay các nơi vùng cao như Mộc Châu, Sapa cũng nghĩ tới việc đầu tiên là quy hoạch phố đi bộ, làm chợ đêm trong lúc đặt vấn đề xây dựng sản phẩm về đêm để chữa “bệnh ít chi tiêu dù khách đến nhiều”. Ngoài địa phương, các nhà kinh doanh bất động sản cũng tự tổ chức các khu chợ đêm riêng để phục vụ cư dân cũng như trở thành điểm đến du lịch.

Gần đây nhất là Quận 7 TP HCM dự kiến mở Khu phố thương mại ẩm thực Sky Garden. Đây là một bước mới khi thắp sáng kinh tế đêm của nơi này. Theo bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Trưởng phòng Kinh tế - UBND Quận 7, việc chưa thể vượt khung "giờ giới nghiêm" (chỉ hoạt động tới 24 giờ) theo quy định của UBND TP.HCM là một trong những điểm đáng tiếc nhất của Sky Garden.

Theo bà Nguyễn Thị Kim Thanh thông tin, đó mới chỉ là thí điểm được cho phép thí điểm triển khai đến năm 2025 rồi có tổng kết. Bà cho biết UBND cũng đã tổng hợp thông tin, nghiên cứu và sẽ có cập nhật trong quá trình thí điểm sau khi Bộ Công thương ban hành hướng dẫn quy định về kinh tế đêm. Theo đó, kiến nghị kịp thời điều chỉnh để tạo điều kiện cho các cơ sở kinh doanh đặc thù như chăm sóc sức khỏe, sắc đẹp, vui chơi, giải trí, thậm chí là hội họp xuyên đêm.

Vẽ “hồn” cho chợ đêm

Thế nhưng, thực tế, số địa phương hiện có thể phát triển chợ đêm hay phố ẩm thực đêm thành một sản phẩm du lịch hấp dẫn là rất ít.

Theo anh H, hướng dẫn viên giàu kinh nghiệm của một doanh nghiệp lữ hành lớn ở Hà Nội, các khu chợ, phố ẩm thực, phố đi bộ dù ở các điểm đến châu Âu hay châu Á thì đều là nơi thu hút và vui nhất, thú vị nhất. Du khách châu Mỹ, châu Âu rất thích các điểm đến du lịch châu Á do có những khu chợ đêm nhộn nhịp, đông đúc tới tận tối muộn. Thế nhưng, mô hình chợ đêm ở Việt Nam vẫn còn kém xa về độ hấp dẫn nếu so với các điểm đến như Hàn Quốc, Thái Lan, Trung Quốc, hay Singapore… Đa số chợ đêm ở Việt Nam đều giống nhau, thậm chí ở cả ẩm thực như trà sữa, kem, đồ nướng, hay đồ thủ công sơ sài…. Phần lớn phương thức bán hàng cũng nhạt nhòa.

Theo anh H, sẽ thấy khác khi so sánh với mặt bằng chung ở Thái Lan. Thông thường, tiểu thương Việt Nam bày hết lên rồi bấm điện thoại, nhưng tiểu thương Thái Lan chỉ bày ít sản phẩm và họ ngồi cắt tỉa để thu hút sự tò mò. Du khách thường bị hấp dẫn bởi khi nhìn ngắm trái cây đang được sơ chế. 

PGS-TS Phạm Trung Lương, nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển du lịch đã gọi đó là “hồn” của chợ đêm. Không chỉ ăn uống và mua sắm, khách đến còn phải cảm thấy vui vẻ, thư giãn và được trải nghiệm bằng nhiều giác quan khác nhau.

Chợ đêm cần “hồn riêng” để du khách có thể cảm nhận được thương hiệu, văn hóa độc đáo riêng của địa phương.

Ngoài ra, PGS-TS Phạm Trung Lương cũng nhấn mạnh rằng phố đi bộ và chợ đêm có tính sơ khai, chỉ giải quyết được một mặt của nhiều câu chuyện phát triển kinh tế đêm. Mô hình này cần đủ 3 cấu phần là ăn uống, vui chơi và mua sắm.

Do đó các loại hình chợ đêm sẽ chỉ là một phần của kinh tế đêm, gồm không gian vui chơi giải trí, thiên đường ẩm thực, hay còn có thể mời người nổi tiếng, nghệ sĩ tổ chức show diễn và khu mua sắm có chất lượng và kiểm soát. Thế nhưng, thay đổi tư duy và cởi mở với kinh tế đêm vẫn là quan trọng nhất.