Tìm hiểu nghề guốc mộc Bình Dương – Dấu ấn một thời vang bóng

Nghề làm guốc mộc được xem như một nhánh đặc sắc trong nghệ thuật điêu khắc gỗ. Mỗi đôi guốc không chỉ là vật dụng thường ngày mà còn là tác phẩm nghệ thuật, kết tinh sự khéo léo, tinh tế và trình độ mỹ thuật của người thợ. Trong từng con đường tàn khốc chứa tâm huyết, tình cảm và cả tâm hồn mà nghệ nhân gửi vào đó.

Nghề guốc mộc – dấu ấn cha truyền thông kết nối

Ngày xưa, nghề làm guốc mộc chủ yếu theo đường hoa cha truyền con nối, chồng truyền vợ, anh chị em truyền nghề cho nhau. Từ một vài hộ gia đình bản đầu, theo thời gian hình thành nên cả làng nghề nổi tiếng ở Bình Dương như làng Bình Nhâm (nay thuộc TP. Thuận An) và làng Phú Văn (nay thuộc TP. Thủ Dầu Một).

Bình Dương xưa có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa cùng diện tích rừng lớn, trữ lượng gỗ dồi dào với nhiều loại quý như hoa xe, sao, khảo, gõ đỏ, cẩm lai, thơm hương. Đây chính là nguồn nguyên liệu thuận lợi cho nghề điêu khắc gỗ nói chung và guốc mộc nói riêng phát triển. Mặc dù xuất hiện hiện tại hơn so với nhiều làng nghề khác, nhưng nhờ lợi thế nguyên liệu, tay nghề giỏi, giao thông thuận tiện và thương mại phiền muộn, nghề guốc mộc ở Lái Thiêu nhanh chóng lan rộng đã hát các vùng lân cận gần.

Kỹ thuật tinh chỉnh nhiều đoạn

Để thực hiện một đôi guốc hoàn chỉnh, nghệ nhân phải trải qua nhiều công đoạn kỳ công. Gỗ được chọn phải vừa nhẹ vừa bền, thường là cây săng máu, sau này thay thế bằng nhiều loại khác như sen, xoan, cẩm lai, mít hay điều.

Gỗ được cắt khúc, tạo hình thành thổi guốc, sau đó mài mịn, bo tròn và sơn phủ tùy yêu cầu. Công đoạn cuối cùng là đóng cửa, có thể khắc, sơn màu hoặc giải hoa văn tinh tinh. Ngày nay, nghệ nhân còn kết hợp với các nghề thủ công khác như vẽ sơn mài, vẽ tay, kết thúc, sơn xà cừ, nâng tầm guốc mộc thành những sản phẩm có giá trị thẩm mỹ cao.

Guốc mộc gắn bó với người Việt hàng trăm năm qua, từ phú ông, thầy đồ, nữ sinh đến các cô thôn nữ trong tà áo dài. Hình ảnh guốc khắc họa tre, phong cảnh quê hương không chỉ là vật dụng thông thường mà còn là nét đẹp văn hóa, xuất hiện trong điện ảnh, sân khấu, hội họa, trở thành biểu tượng gắn liền với bản sắc Việt Nam.

Giai đoạn từ năm 1975 đến đầu những năm 2000 là thời kỳ thịnh vượng của nghề guốc mộc. Khi dép nhựa hay giày Tây còn xa xỉ, guốc mộc gần như có mặt trong mọi gia đình. Đặc biệt, vào những năm 1990, guốc mộc còn được xuất khẩu sang châu Âu, Nhật Bản, Đài Loan, mang về hàng triệu USD, đóng góp lớn cho kinh tế địa phương.

Khoảng cách hơn một thập kỷ trở lại đây, trước sự cạnh tranh gay gắt của các loại giày dép hiện đại, guốc mộc tăng dần bị thu hẹp thị trường, người tiêu dùng ít mặn mà hơn. Làng nghề cũng ở đó mà mai một, chỉ còn lại một số gia đình tâm huyết duy trì sản xuất nhỏ lẻ. 

Để khôi phục hệ thống truyền thông nghề nghiệp, cần có sự phổ biến của các ngành, tìm kiếm sự ổn định đầu tiên trong và ngoài nước. Nếu được đầu tư đúng hướng, làng nghề guốc mộc không chỉ hồi sinh, tạo việc làm cho lao động địa phương mà vẫn trở thành điểm đến du lịch văn hóa độc đáo của Bình Dương.