Khám phá Chùa Dâu Bắc Ninh: Ngôi chùa cổ nhất Việt Nam

Được mệnh danh là ngôi chùa cổ nhất Việt Nam, Chùa Dâu là điểm đến không thể bỏ lỡ cho những ai muốn tìm về cội nguồn Phật giáo và khám phá những giá trị văn hóa, kiến trúc độc đáo.

Lịch sử lâu đời của chùa Dâu Bắc Ninh

Chùa Dâu, với các tên gọi khác như Diên Ứng Tự, Pháp Vân Tự hay Cổ Châu Tự, tọa lạc tại xã Thanh Khương, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Lịch sử của chùa bắt nguồn từ thuở sơ khai khi Phật giáo du nhập vào Việt Nam. Theo các thư tịch cổ, chùa được khởi dựng vào năm 187 và hoàn thành vào năm 226, gắn liền với trung tâm Luy Lâu - thủ phủ của Giao Châu và là trung tâm Phật giáo đầu tiên của nước ta.

Chính bề dày lịch sử gần hai thiên niên kỷ đã mang lại cho Chùa Dâu vị thế "tổ đình" - ngôi chùa đầu tiên, đặt nền móng cho sự phát triển của Phật giáo Việt Nam. Năm 2013, chùa đã được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt, khẳng định tầm quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc.

Huyền tích Man Nương và tín ngưỡng Tứ Pháp

Sự ra đời của Chùa Dâu gắn liền với truyền thuyết về Phật mẫu Man Nương và hệ thống tín ngưỡng Tứ Pháp độc đáo, một sự kết hợp hài hòa giữa Phật giáo Ấn Độ và tín ngưỡng bản địa của người Việt.

Tương truyền rằng, dưới triều Hùng Vương thứ sáu, tại làng Mãn Xá có nàng thiếu nữ Man Nương nức tiếng với dung mạo tuyệt mỹ cùng tấm lòng hiếu thảo, đức hạnh.

Cơ duyên đã đưa nàng gặp gỡ thiền sư Khâu Đà La từ Ấn Độ trong một lần hái rau ven sông. Cảm mến trước vẻ đẹp và tâm hồn thuần hậu của Man Nương, vị thiền sư đã truyền dạy cho nàng giáo lý nhà Phật. Vốn có căn duyên, Man Nương nhanh chóng lĩnh hội và phát nguyện đi theo con đường tu tập.

Sau một thời gian, Man Nương thụ thai và hạ sinh một bé gái. Khi hay tin, thiền sư Khâu Đà La nổi giận rồi dứt áo ra đi, để lại Man Nương một mình đối diện với nỗi đau khổ cùng cực. Vượt lên trên nghịch cảnh, nàng đặt pháp danh cho con là Diệu Thiện, quyết tâm nuôi dạy con nên người và truyền thụ lại toàn bộ kiến thức Phật pháp mà mình đã lĩnh hội.

Không phụ lòng mẹ, Diệu Thiện lớn lên và trở thành một bậc tu hành đắc đạo, được chúng sinh vô cùng kính phục. Sau khi Man Nương viên tịch, Diệu Thiện đã kế thừa sự nghiệp hoằng dương Phật pháp, trở thành vị tổ khai sáng của Phật giáo Việt Nam. Để tưởng nhớ công đức của bà, dân làng đã chung tay lập một ngôi miếu thờ. Theo thời gian, ngôi miếu ấy được mở rộng và trở thành Chùa Tổ, nơi tôn thờ Phật Mẫu Man Nương cùng các vị chư tổ của Phật giáo nước nhà.

Chùa Dâu là nơi thờ Pháp Vân - vị thần đứng đầu trong Tứ Pháp, được coi là "bà Cả" - một nhóm các vị thần liên quan đến cầu mưa và điều hòa thiên nhiên. Điều này thể hiện rõ nét sự dung hội văn hóa, tín ngưỡng, tạo nên một bản sắc riêng biệt chỉ có ở nơi đây.

Khám phá kiến trúc "Nội công ngoại quốc" của chùa Dâu

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử và nhiều lần trùng tu, Chùa Dâu ngày nay vẫn giữ được nét kiến trúc cổ kính đặc trưng của thời Hậu Lê và nhà Nguyễn. Tổng thể kiến trúc chùa được xây dựng theo kiểu "nội công ngoại quốc" uy nghi, bề thế.

• Tháp Hòa Phong: Biểu tượng nổi bật nhất của Chùa Dâu chính là tháp Hòa Phong sừng sững giữa sân chùa. Tương truyền, tháp xưa cao 9 tầng do Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi xây dựng. Hiện nay, tháp còn lại 3 tầng, cao khoảng 17 mét, được xây bằng gạch nung già, mang vẻ đẹp mộc mạc mà vững chãi.
• Tiền Đường và Thượng Điện: Qua tháp Hòa Phong là khu Tiền đường 7 gian, nơi đặt tượng Hộ Pháp, Bát Bộ Kim Cương uy nghiêm. Nối tiếp là nhà Thiêu hương và khu Thượng điện. Thượng điện là nơi tôn nghiêm nhất, thờ tượng bà Pháp Vân (bà Dâu) uy nghi, trầm mặc cùng các vị Phật khác.
• Các công trình khác: Hai dãy hành lang dài nối Tiền đường và Thượng điện trưng bày các pho tượng La Hán với những đường nét điêu khắc tinh xảo. Phía sau chùa là khu vườn tháp, nơi lưu giữ xá lợi của các vị sư từng trụ trì tại chùa.

Một vài lưu ý khi tham quan Chùa Dâu

Thời điểm: Bạn có thể đến thăm Chùa Dâu vào bất kỳ thời điểm nào trong năm. Tuy nhiên, để cảm nhận không khí lễ hội sôi động và độc đáo nhất, hãy đến vào ngày 8-9 tháng 4 Âm lịch hằng năm. Đây là ngày diễn ra lễ hội chính của chùa, được xem là một trong những lễ hội cổ xưa nhất Việt Nam, với các nghi thức rước kiệu Tứ Pháp về chùa Tổ thăm mẹ Man Nương vô cùng đặc sắc, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Đường di: Chùa Dâu cách trung tâm Hà Nội khoảng 30km. Bạn có thể dễ dàng di chuyển bằng xe máy hoặc ô tô theo hướng Quốc lộ 5, sau đó rẽ vào Quốc lộ 17.

Giờ mở cửa: Chùa mở cửa đón khách tham quan hằng ngày, từ 7:00 đến 20:00.

Lưu ý khi tham quan:

• Ăn mặc lịch sự, trang nghiêm khi vào chùa.
• Đi nhẹ, nói khẽ, giữ gìn sự thanh tịnh cho chốn thờ tự.
• Tuân thủ quy định của ban quản lý di tích, không tự ý sờ vào hiện vật.
• Nếu muốn dâng lễ, nên chuẩn bị lễ chay.

Hành trình khám phá Chùa Dâu không chỉ là một chuyến du lịch tâm linh mà còn là một cuộc trở về với lịch sử, với những giá trị văn hóa cội nguồn. Đứng giữa không gian cổ kính, lắng nghe tiếng chuông chùa ngân vang, mỗi người sẽ tìm thấy cho mình một khoảng lặng bình yên và thêm trân trọng những di sản quý báu mà cha ông đã để lại.