Cá trầm hương, đúng như tên gọi, mang trong mình hương thơm đặc biệt của gỗ trầm. Sở dĩ có được hương vị ấy là bởi loài cá này thường sinh sống ở khu vực thác Bản Giốc, nơi dòng sông Quây Sơn và Bắc Vọng chảy qua, ven bờ là những cây trầm hương cổ thụ. Chúng thường ăn rễ, lá mục của cây trầm hương, lâu dần thấm đẫm hương thơm tinh tế, tạo nên hương vị đặc trưng không thể lẫn vào đâu được.
Người dân địa phương kể rằng, trước kia cá trầm hương rất phổ biến, họ dễ dàng đánh bắt được ở khu vực chân thác Bản Giốc và bày bán nhiều ở chợ Trùng Khánh. Nhưng ngày nay, do nhiều yếu tố tác động, loài cá này ngày càng hiếm, trở thành đặc sản quý giá mà không phải ai cũng có cơ hội thưởng thức.

Để câu được cá trầm hương, người ta phải thật am hiểu tập tính của chúng. Vào mỗi buổi chiều tà, khi ánh hoàng hôn buông xuống trên dòng sông Quây Sơn, những người dân địa phương, từ người lớn đến trẻ nhỏ, lại dong thuyền ra sông, tìm đến những nơi có nhiều cây trầm mọc ven bờ để buông câu. Cá trầm hương không chỉ sống ở những vùng nước nông mà còn ẩn mình ở những vùng nước sâu, vì vậy cần thủ phải thật kiên nhẫn và khéo léo. Mồi câu cũng phải là lá trầm hương, mới mong dụ được loài cá “khó tính” này cắn câu.
Cá trầm hương được câu ngay tại thác Bản Giốc được cho là ngon nhất. Bởi lẽ, chúng sống trong môi trường nước chảy xiết, phải vận động liên tục nên thịt săn chắc hơn hẳn. Khi chế biến, thịt cá có vị ngọt thanh tự nhiên, hòa quyện cùng hương thơm thoang thoảng của gỗ trầm, tạo nên một trải nghiệm ẩm thực khó quên.
Có nhiều cách chế biến cá trầm hương, nhưng để giữ trọn vẹn hương vị đặc trưng của loài cá này thì nướng là phương pháp được ưa chuộng nhất. Cá sau khi được đánh bắt sẽ được làm sạch, mổ bụng, rồi nhét thêm một vài loại rau thơm, gia vị như hành, thì là, ớt… vào bên trong. Sau đó, người ta bọc cá bằng lá chuối tươi rồi đặt lên bếp than hồng nướng chín.

Trong quá trình nướng, hương thơm của cá quyện với mùi lá chuối cháy tỏa ra thơm phức, kích thích vị giác. Khi cá chín, gỡ từng miếng thịt chấm với nước mắm nguyên chất, thực khách sẽ cảm nhận được vị ngọt đậm đà, hương thơm ngây ngất, phảng phất vị trầm lan tỏa trong khoang miệng, khiến ai đã từng nếm thử đều phải tấm tắc khen ngon.
Ngày nay, cá trầm hương không chỉ là món ăn dân dã của người dân Cao Bằng mà còn trở thành đặc sản quý hiếm, níu chân du khách. Nhiều nhà hàng, quán ăn ở Cao Bằng đã đưa món cá trầm hương nướng vào thực đơn, thu hút đông đảo thực khách đến thưởng thức.

Hương vị độc đáo của cá trầm hương, hòa quyện giữa vị ngọt thanh của thịt cá với hương thơm thoang thoảng của gỗ trầm, đã trở thành một phần không thể thiếu trong bức tranh ẩm thực đa dạng của Cao Bằng. Nếu có dịp tới khám phá Cao Bằng, đừng quên thưởng thức món cá trầm hương trứ danh này.