Du lịch sinh thái là gì: Khái niệm, đặc trưng, loại hình và nhiều thông tin hữu ích khác

Khái niệm du lịch sinh thái là gì?

Du lịch sinh thái được hiểu là loại hình dựa vào văn hóa bản địa và thiên nhiên, đi liền với giáo dục môi trường, đóng góp không nhỏ trong việc bảo tồn và phát triển bền vững với sự tham gia tích cực của địa phương.

Đây được xem là mô hình có tính trách nhiệm với môi trường ở những khu thiên nhiên còn giữ được nét đẹp hoang sơ.

Du lịch sinh thái có mục đích thưởng ngoạn thiên nhiên và đem theo những giá trị văn hóa của quá khứ và hiện tại. Qua đó, đẩy mạnh công tác bảo tồn, ít ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và mang lại những giá trị tích cực đối với kinh tế, cộng đồng và xã hội.

Trong nhiều năm qua, du lịch sinh thái đã trở thành xu thế nhờ những lợi ích:

• Bảo vệ môi trường
• Cải thiện chất lượng cuộc sống, tăng trưởng kinh tế địa phương
• Đem đến lợi ích cho với sức khỏe và tinh thần của du khách
• Mang lại trải nghiệm độc đáo giúp khám phá và tìm hiểu lịch sử, văn hóa địa phương

Nguồn gốc của du lịch sinh thái

Đây là loại hình du lịch có tính bền vững, chủ yếu tập trung vào việc khai thác các nguồn tài nguyên tự nhiên có trách nhiệm, bảo vệ thiên nhiên, đồng thời giáo dục du khách về giá trị của văn hóa địa phương và thiên nhiên.

“Sinh thái” là thuật ngữ bắt nguồn từ khái niệm hệ sinh thái xuất hiện vào năm 1935 bởi Sir Arthur George Tansley - một nhà sinh học người Anh. Hệ sinh thái có cả môi trường sống và những sinh vật trong đó, được coi là một hệ thống phức tạp, phát triển theo quy luật của tự nhiên.

Thế nhưng, lần đầu tiên thuật ngữ “du lịch sinh thái” được đưa ra là vào những năm 1960 bởi nhà văn và môi trường học Prof. Ceballos-Lascuráin. Theo ông, đây là một hoạt động du lịch chủ yếu tập trung vào việc khám phá và trải nghiệm các khu vực tự nhiên, nhất là các vùng hẻo lánh, hay nông thôn, với mục đích tôn vinh và bảo vệ sự đa dạng sinh học.

Du lịch sinh thái có đặc điểm gì?

Du lịch sinh thái ngày càng trở nên phổ biến và được nhiều du khách lựa chọn nhờ đa dạng các đặc điểm nổi bật như sau.

Hòa mình vào thiên nhiên

Khác với các loại hình du lịch khác, du lịch sinh thái tập trung vào việc du khách trải nghiệm và khám phá thiên nhiên một cách trực tiếp. Các hoạt động phổ biến trong du lịch sinh thái bao gồm: đi bộ đường dài, leo núi, chèo thuyền kayak, tham quan hang động, cắm trại,... Du khách có cơ hội hòa mình vào thiên nhiên hoang sơ, tận hưởng bầu không khí trong lành và ngắm nhìn những cảnh đẹp hùng vĩ.

Tìm hiểu văn hóa bản địa

Du lịch sinh thái thường gắn liền với việc khám phá văn hóa của các dân tộc thiểu số. Du khách có cơ hội trải nghiệm cuộc sống của người dân địa phương, tìm hiểu về phong tục tập quán, ẩm thực và lối sống truyền thống. Đây là cơ hội để du khách hiểu hơn về sự đa dạng văn hóa của Việt Nam và trên thế giới.

Bảo vệ môi trường và hệ sinh thái

Du lịch sinh thái hướng đến việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách bền vững và hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường. Du khách được khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo, tiết kiệm nước, hạn chế rác thải và tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường. Du lịch sinh thái góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của du khách và cộng đồng địa phương.

Phát triển kinh tế bền vững

Du lịch sinh thái tạo ra việc làm cho người dân địa phương, góp phần phát triển kinh tế và nâng cao đời sống của họ. Du khách sử dụng dịch vụ của người dân địa phương như homestay, nhà hàng, hướng dẫn viên,... Theo đó, du lịch sinh thái góp phần phát triển kinh tế bền vững, đảm bảo lợi ích cho cả du khách và cộng đồng địa phương.

Đặc trưng của du lịch sinh thái

Du lịch sinh thái là một hình thức của hoạt động du lịch gồm mọi đặc trưng cơ bản của hoạt động này nói chung.

• Tính đa ngành: Thể hiện qua các đối tượng được khai thác nhằm phục vụ cho mục đích du lịch
• Tính đa thành phần: Sự đa dạng về thành phần du khách, người phục vụ du lịch, cộng đồng, tổ chức tư nhân/ chính phủ tham gia vào hoạt động
• Tính đa mục tiêu: Không chỉ nâng cao chất lượng của du khách tham quan, mở rộng về sự giao lưu văn hóa, kinh tế mà còn bảo tồn tài nguyên, và cảnh quan lịch sử văn hóa
• Tính liên vùng: Dựa trên những tuyến du lịch khác nhau với quần thể gồm các điểm du lịch của một vùng, hay giữa các quốc gia với nhau
• Tính mùa vụ: Thể hiện rõ ở loại hình du lịch thể thao, biển theo mùa, hay du lịch vào dịp cuối tuần…
• Tính chi phí: Thể hiện ở mục đích hưởng thụ về sản phẩm du lịch, mà không phải là kiếm tiền
• Tính giáo dục cao về môi trường: Loại hình này giúp con người gần gũi với khu bảo tồn và các vùng tự nhiên.

Các loại hình du lịch sinh thái phổ biến

Du lịch sinh thái bao hàm nhiều loại hình khác nhau, mỗi loại đều có đặc điểm riêng biệt, thích hợp với từng đối tượng du khách khác nhau.

Du lịch sinh thái thiên nhiên

Du lịch sinh thái thiên nhiên là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên, gắn liền với giáo dục môi trường. Loại hình du lịch này tập trung vào việc khám phá và trải nghiệm vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ, giúp du khách hòa mình vào thiên nhiên, thư giãn tinh thần và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.

Dưới đây là một số hoạt động phổ biến trong du lịch sinh thái thiên nhiên:

• Đi bộ đường dài: Du khách có thể tham gia các cung đường trekking để khám phá rừng núi, thác nước, hang động,...
• Leo núi: Leo núi là hoạt động dành cho những du khách yêu thích mạo hiểm và thử thách bản thân.
• Chèo thuyền kayak: Du khách có thể chèo thuyền kayak trên sông, hồ, biển để ngắm cảnh
• Tham quan hang động: Hang động là nơi ẩn chứa nhiều bí ẩn và kỳ thú, thu hút du khách đến khám phá.
• Cắm trại: Cắm trại là hoạt động giúp du khách hòa mình vào thiên nhiên và trải nghiệm cuộc sống hoang dã.
• Lặn biển: Lặn biển là hoạt động giúp du khách khám phá thế giới sinh vật biển đầy màu sắc và kỳ thú.
• Khám phá sa mạc: Du khách có thể tham gia các tour du lịch khám phá sa mạc để trải nghiệm cảnh quan độc đáo và văn hóa của người dân địa phương.

Du lịch sinh thái văn hóa

Đây là loại hình du lịch sinh thái tập trung vào việc tìm hiểu, khám phá và trải nghiệm văn hóa bản địa, phong tục tập quán và lối sống của người dân địa phương.

Dưới đây là một số hoạt động phổ biến trong du lịch sinh thái văn hóa:

• Tham quan làng bản:Du khách có thể đến thăm các làng bản của người dân tộc thiểu số để tìm hiểu về phong tục tập quán, lối sống và văn hóa truyền thống của họ.
• Tham gia các lễ hội: Lễ hội là nơi du khách có thể trải nghiệm văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số một cách sinh động và chân thực nhất.
• Thưởng thức ẩm thực:Mỗi dân tộc thiểu số đều có những món ăn đặc sản riêng, mang hương vị độc đáo và hấp dẫn.
• Mua sắm quà lưu niệm: Du khách có thể mua sắm các món quà lưu niệm thủ công truyền thống để làm kỷ niệm cho chuyến đi của mình.
• Học nghề truyền thống: Du khách có thể tham gia các lớp học nghề truyền thống để học cách làm những sản phẩm thủ công độc đáo.
• Tham gia các hoạt động văn hóa: Du khách có thể tham gia các hoạt động văn hóa như hát múa, nhảy, chơi nhạc cụ truyền thống,...
• Trải nghiệm homestay: Du khách có thể lưu trú tại các nhà homestay của người dân địa phương để trải nghiệm cuộc sống văn hóa bản địa một cách chân thực nhất.

Du lịch sinh thái kết hợp

Du lịch sinh thái kết hợp là loại hình du lịch kết hợp giữa các hoạt động du lịch sinh thái thiên nhiên và du lịch sinh thái văn hóa, mang đến cho du khách những trải nghiệm đa dạng và phong phú.

Ở loại hình này, du khách không chỉ được hòa mình vào thiên nhiên hoang sơ mà còn có cơ hội tìm hiểu về văn hóa bản địa độc đáo. Du lịch sinh thái kết hợp phù hợp với mọi lứa tuổi và sở thích, từ những du khách yêu thích khám phá thiên nhiên đến những du khách muốn tìm hiểu về văn hóa bản địa.

Một số ví dụ về du lịch sinh thái kết hợp:

• Trekking và khám phá hang động: Du khách có thể tham gia các cung đường trekking để khám phá rừng núi và hang động, sau đó tìm hiểu về văn hóa bản địa tại các làng bản gần đó.
• Leo núi và tham gia lễ hội: Du khách có thể leo núi chinh phục những đỉnh núi hùng vĩ, sau đó tham gia các lễ hội truyền thống của người dân địa phương.
• Chèo thuyền kayak và thưởng thức ẩm thực: Du khách có thể chèo thuyền kayak trên sông, hồ, biển để ngắm cảnh và khám phá thiên nhiên, sau đó thưởng thức các món ăn đặc sản của địa phương.
• Tham quan làng bản và học nghề truyền thống: Du khách có thể đến thăm các làng bản của người dân tộc thiểu số, tìm hiểu về phong tục tập quán và lối sống của họ, sau đó học cách làm những sản phẩm thủ công truyền thống.

Du lịch sinh thái khác du lịch thường ở điểm gì?

Có nhiều điểm khác biệt giữa du lịch sinh thái và du lịch thường. Có thể dựa vào những yếu tố sau để so sánh.

Mục đích

Du lịch sinh thái tập trung vào việc khám phá và trải nghiệm vẻ đẹp thiên nhiên hoang sơ, tìm hiểu văn hóa bản địa, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế địa phương một cách bền vững.

Trong khi, du lịch thường có thể bao gồm nhiều mục đích khác nhau như nghỉ dưỡng, giải trí, tham quan, mua sắm,...

Hoạt động

Du lịch sinh thái thường tập trung vào các hoạt động ngoài trời như đi bộ đường dài, leo núi, chèo thuyền kayak, cắm trại, khám phá hang động,...

Du lịch thông thường có thể bao gồm nhiều hoạt động đa dạng như tham quan di tích lịch sử, vui chơi tại các khu vui chơi giải trí, mua sắm, tắm biển,...

Tác động môi trường

Du lịch sinh thái hướng đến việc giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lý và góp phần bảo vệ môi trường.

Thế nhưng, du lịch thường có thể gây ra một số tác động tiêu cực đến môi trường như xả rác bừa bãi, khai thác tài nguyên thiên nhiên quá mức,...

Tính bền vững

Trong khi du lịch sinh thái phát triển theo hướng bền vững, đảm bảo sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường, thì du lịch thường không phải lúc nào cũng hướng đến sự phát triển bền vững, có thể dẫn đến khai thác quá mức tài nguyên thiên nhiên và gây hại cho môi trường.

Sự tham gia của cộng đồng địa phương

Du lịch sinh thái khuyến khích sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương vào các hoạt động du lịch, góp phần nâng cao đời sống cho người dân địa phương. Còn du lịch thông thường không phải lúc nào cũng chú trọng đến sự tham gia của cộng đồng địa phương, có thể người dân địa phương không được hưởng lợi từ hoạt động du lịch.

Vai trò của du lịch sinh thái

Du lịch sinh thái đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực, mang lại lợi ích cho môi trường, xã hội và nền kinh tế. 

Bảo vệ môi trường

Du lịch sinh thái giúp du khách nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, trân trọng thiên nhiên và sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lý. Ngoài ra, loại hình này cũng thúc đẩy các hoạt động bảo tồn thiên nhiên, bảo vệ các khu rừng, khu bảo tồn và các loài động thực vật quý hiếm.

Các khu du lịch sinh thái thường áp dụng các giải pháp thân thiện với môi trường như sử dụng năng lượng tái tạo, tiết kiệm nước, xử lý rác thải,...

Phát triển kinh tế

Du lịch sinh thái góp phần tạo nguồn thu nhập cho địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế và nâng cao đời sống cho người dân địa phương. Loại hình này cũng tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho người dân địa phương, đặc biệt là trong các lĩnh vực dịch vụ, du lịch và thủ công nghiệp. Đồng thời thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng tại địa phương như đường xá, giao thông, điện nước,...

Nâng cao đời sống văn hóa

Du lịch sinh thái góp phần bảo tồn và phát huy văn hóa bản địa, giới thiệu những giá trị văn hóa độc đáo đến du khách. Nó còn tạo điều kiện cho giao lưu văn hóa giữa các dân tộc, tăng cường sự hiểu biết và gắn kết giữa cộng đồng. 

Giáo dục môi trường

Du lịch sinh thái giúp nâng cao nhận thức về môi trường cho du khách, đặc biệt là trẻ em, giúp các em hiểu được tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường. Đó là kênh truyền thông giáo dục môi trường hiệu quả, giúp lan tỏa thông điệp bảo vệ môi trường đến cộng đồng.

Một số điểm đến du lịch sinh thái tại Việt Nam và trên thế giới

Sau đây là một số ví dụ về điểm đến du lịch sinh thái tại Việt Nam và một số nước trên thế giới.

Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng

Đây là nơi tập trung nhiều hang động đá vôi đẹp nhất Việt Nam, trong đó có hang Sơn Đoòng - hang động lớn nhất thế giới. Du khách đến đây có thể tham gia các hoạt động như khám phá hang động, trekking trong rừng, chèo thuyền kayak,... và tìm hiểu về hệ sinh thái đa dạng của khu vực.

Vườn quốc gia Fiordland

Vườn quốc gia Fiordland là một vườn quốc gia nằm ở phía tây nam đảo Nam của New Zealand. Vườn quốc gia nổi tiếng với những vịnh hẹp hùng vĩ, những ngọn núi cao chót vót và những thác nước tuyệt đẹp. Du khách đến đây có thể tham gia các hoạt động như chèo thuyền kayak, đi bộ đường dài, leo núi,... và ngắm nhìn cảnh quan thiên nhiên hoang sơ của vườn quốc gia.

Bali 

Bali, Indonesia sở hữu hệ sinh thái đa dạng với những cánh rừng nhiệt đới, những ngọn núi lửa hùng vĩ, những bãi biển hoang sơ và những thửa ruộng bậc thang xanh mướt. Du khách có thể tham gia các hoạt động như trekking, leo núi, chèo thuyền kayak, lặn biển và khám phá thiên nhiên hoang dã.

Kinh nghiệm lưu ý khi đi du lịch sinh thái

Bạn nên chú ý một số điều dưới đây để có chuyến du lịch sinh thái trọn vẹn:

Lựa chọn điểm đến phù hợp

Đầu tiên, hãy xác định sở thích, khả năng và mục đích du lịch của bản thân để lựa chọn điểm đến du lịch sinh thái phù hợp. Trước khi đi, tham khảo thông tin về điểm đến như khí hậu, địa hình, văn hóa bản địa,... để chuẩn bị tốt nhất cho chuyến đi.

Chuẩn bị kỹ lưỡng

Du khách nên mang theo trang phục phù hợp với điều kiện thời tiết và các hoạt động du lịch mà bạn tham gia. Đồng thời, nên ưu tiên trang phục thoải mái, thấm hút mồ hôi tốt và có màu sắc sẫm để tránh muỗi đốt.

Đừng quên mang theo các dụng cụ cần thiết như giày trekking, mũ, nón, kem chống nắng, thuốc chống côn trùng,...

Tôn trọng môi trường và văn hóa bản địa

Khi đến các điểm du lịch sinh thái, không nên xả rác bừa bãi, không phá hoại cảnh quan thiên nhiên. Hãy ăn mặc lịch sự khi tham quan các địa điểm tôn giáo, hỏi ý kiến người dân địa phương trước khi chụp ảnh,...

An toàn trong suốt chuyến đi

Du khách không nên đi một mình khi tham gia các hoạt động trekking, leo núi,..., mà hãy chia sẻ lịch trình di chuyển của bạn với người thân để họ có thể liên lạc khi cần thiết.

Bên cạnh đó, cũng cần tuân thủ hướng dẫn của hướng dẫn viên, không tham gia vào các hoạt động nguy hiểm nếu bạn không có đủ kỹ năng.

Du lịch sinh thái đang ngày càng trở nên phổ biến và là xu hướng tất yếu trong tương lai. Với sự nỗ lực chung của nhiều bên, du lịch sinh thái sẽ góp phần xây dựng một môi trường sống xanh - sạch - đẹp và một xã hội phát triển bền vững.