Cuộc đời Tony Fernandes - nhà sáng lập hãng hàng không giá rẻ châu Á Air Asia

Người khởi xướng các chuyến bay chỉ với 3 USD

Theo Forbes, Tony Fernandes có 335 triệu USD, là một trong 50 người giàu nhất Malaysia tính đến ngày 3/3/2020..

Fernandes lớn lên ở Malaysia và Vương quốc Anh, đã tham gia vào ngành hàng không khi ở độ tuổi ngoài ba mươi. Khi đó, Tony Fernandes mua lại AirAsia từ một tập đoàn do nhà nước sở hữu vào tháng 9 năm 2001 với giá chỉ 01 ringgit Malaysia — khoảng 30 xu Mỹ vào thời điểm đó. 

Sau khi bắt đầu với chỉ hai máy bay, AirAsia đã đổi tên thành hãng hàng không giá rẻ vào tháng 1 năm 2002, cung cấp các chuyến bay tại Malaysia với giá chỉ 3 USD và trong một số trường hợp, hãng khuyến mại rất lớn, thậm chí là miễn phí vé máy bay. Đến đầu năm 2004, hãng đã bay từ Kuala Lumpur đến một số điểm đến quốc tế và sớm thành lập các hãng hàng không khu vực như AirAsia - Thailand.

Với slogan “Bây giờ mọi người đều có thể bay”, những máy bay có màu đỏ và trắng của AirAsia đã trở thành lựa chọn phổ biến để bay đến những nơi như Bangkok, Singapore, Jakarta và Phnom Penh. Những tấm vé giá rẻ đã giúp thúc đẩy sự bùng nổ của ngành hàng không trong khu vực, đáp ứng nhu cầu của tầng lớp trung lưu đang phát triển muốn đi du lịch và cắt giảm những chuyến đi thuyền dài giữa hàng ngàn hòn đảo. 

“Tony là người đầu tiên khai thác thị trường hàng không giá rẻ”, Shukor Yusof, nhà sáng lập công ty tư vấn hàng không Endau Analytics, người lần đầu gặp Fernandes tại một sự kiện của AirAsia tại Khách sạn Intercontinental ở Singapore năm 2002, cho biết. “Sự đóng góp của ông ấy trong việc biến các hãng hàng không giá rẻ thành một phương tiện bay trong khu vực này là rất lớn”. 

Fernandes là bộ mặt của công ty, một nhân vật nổi tiếng với nhiều sở thích khác nhau - từ đồng sở hữu một đội đua xe Công thức 1 và câu lạc bộ bóng đá Queens Park Rangers có trụ sở tại London, cho đến việc dẫn chương trình truyền hình ăn khách The Apprentice phiên bản châu Á. 

 "Có thể coi Fernandes là người tiên phong thực sự  tại Châu Á và là người có tầm nhìn đưa mô hình này đến khu vực này của thế giới, giúp nhiều người có thể đi máy bay với giá cả phải chăng hơn", Tim Bacchus, một nhà phân tích của Bloomberg Intelligence tại Hồng Kông cho biết

Hiện tại Fernandes đang muốn chuyển một phần kinh nghiệm của mình tại AirAsia sang nơi khác.

Cơ hội của Fernandes

Fernandes tốt nghiệp năm 1987 với bằng kế toán từ Trường Kinh tế London. Ông làm việc với tư cách là kiểm soát viên tài chính tại Virgin Media Communications của Richard Branson ở London. Nhiều năm sau, vào năm 2011, Branson đã cạo lông chân và ăn mặc như một tiếp viên hàng không trên chuyến bay từ thiện của AirAsia sau khi thua cược với Fernandes. 

Fernandes chuyển về Kuala Lumpur vào năm 1992 để trở thành tổng giám đốc của Warner Music Malaysia. Ông đã thế chấp nhà của mình vào năm 2001 để thành lập Tune Air với các đối tác của mình và sử dụng thực thể đó để tiếp quản AirAsia. 

Fernandes cho biết ông cảm nhận được một cơ hội trong ngành hàng không khi ngồi trong một quán bar ở London xem giám đốc điều hành của EasyJet là Stelios Haji-Ioannouon phát biểu trên truyền hình về dịch vụ bay giá rẻ. Vào thời điểm đó, các công ty như Lastminute.com cũng đã trở thành các công ty khởi nghiệp du lịch trực tuyến được công nhận rộng rãi và được các nhà đầu tư yêu thích. "Ồ, đây có phải là tiếng gọi không?" - Fernandes nghĩ vậy, ông nói với CNBC vào năm 2018. 

Hãng hàng không Air Asia đã mở một nhà hàng mang tên Santan tại một trung tâm thương mại ở Kuala Lumpur, phục vụ đồ ăn trên máy bay trong hộp các tông.

Yusof của Endau, hiện đang sống tại Malaysia, cho biết: "Anh ấy đọc và khai thác các cơ hội thị trường rất nhanh, dù là nhảy múa ngớ ngẩn trên TikTok hay chia sẻ những lời thông thái với những người trẻ tuổi".

Vào tháng 10 năm 2017, Fernandes kết hôn với bạn gái người Hàn Quốc, Chloe; hai người gặp nhau tại Paris vào năm 2015.

Đơn hàng lớn

Khi hãng hàng không này trở thành một trong những khách hàng lớn nhất của gã khổng lồ sản xuất châu Âu, Airbus hưởng lợi từ sự nổi lên của AirAsia. Tại Triển lãm hàng không Farnborough năm 2014, Fernandes đã ký đơn đặt hàng trị giá gần 14 tỷ đô la cho 50 máy bay thân rộng bằng một nụ hôn lên má giám đốc điều hành của Airbus. 

Chuyến bay đường dài - AirAsia X - đã được xếp vào danh sách khách hàng hàng đầu cho máy bay thân rộng A330 NEO mới của Airbus, với đơn đặt hàng trị giá khoảng 23 tỷ đô la, mặc dù cuối cùng hãng chỉ cam kết mua 15 máy bay vì đang phải vật lộn để phát triển.

Chuyến bay đường dài giá rẻ hóa ra lại khó bán vì khách hàng thích các lựa chọn dịch vụ đầy đủ với đồ uống miễn phí và nhiều tiện nghi hơn trên những hành trình dài.

Robert Mann, giám đốc công ty tư vấn hàng không RW Mann & Co. có trụ sở tại New York, cho biết: "Năng suất và lợi ích về chi phí mà các hãng hàng không giá rẻ đạt được trên các chuyến bay chặng ngắn "giảm dần theo chiều dài chặng bay và khổ của thiết bị, cuối cùng biến mất trên các chuyến bay chặng dài, khổ lớn hơn, hoạt động quốc tế". "AirAsia X cũng không ngoại lệ, mặc dù Fernandes ban đầu có thể nghĩ khác".

Nhưng trong cuộc đời, chắc chắn không phải mọi việc đều suôn sẻ. 

Năm 2020, Fernandes đã từ chức giám đốc điều hành của AirAsia trong bối cảnh Văn phòng điều tra gian lận nghiêm trọng của Anh điều tra hối lộ liên quan đến đơn đặt hàng của Airbus, mặc dù sau đó ông đã được minh oan. Chính quyền Ấn Độ cũng điều tra ông về các khoản thanh toán được sử dụng để tác động đến chính sách công (vận động hành lang).. 

AirAsia cũng đã trải qua thảm kịch vào năm 2014, khi một chuyến bay rơi xuống biển ở Indonesia, cướp đi sinh mạng của 162 người. Thảm họa này được cho là do vết nứt trong mối hàn của một linh kiện điện tử trên bánh lái và lỗi của phi công. 

Gần đây hơn, Covid đã đặt ra những thách thức chưa từng có đối với toàn ngành. Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế ước tính rằng các hãng hàng không trên toàn thế giới đã mất 200 tỷ đô la trong ba năm qua. Thị trường chính là Trung Quốc — đóng cửa với du lịch quốc tế lâu hơn bất kỳ nơi nào khác — có thể sẽ mất ít nhất một năm nữa để trở lại mức du lịch hàng không trước đại dịch. 

"Chúng tôi vừa trải qua cuộc khủng hoảng tồi tệ nhất trong cuộc đời mình", Fernandes nói. "Văn hóa là thứ giữ cho hãng hàng không này gắn kết với nhau".

Lượng hành khách của AirAsia giảm xuống chỉ còn 4,8 triệu vào năm 2021 so với mức gần 52 triệu vào năm 2019, khi hãng phải cho hầu hết đội bay gồm khoảng 200 máy bay của mình ngừng hoạt động do các hạn chế đi lại làm giảm nhu cầu. 

“Sức hút và khả năng truyền năng lượng của Tony là phi thường. Tôi đã từng yêu cầu anh ấy làm diễn giả chính tại một cuộc mít tinh bán hàng và phải gọi cảnh sát đến để bảo vệ anh ấy khỏi những người hâm mộ cuồng nhiệt”, Piyush Gupta, giám đốc điều hành của DBS Group, người đã quen biết Fernandes từ năm 2003, cho biết. “Tuy nhiên, ít ai biết đến sự bền bỉ, khả năng phục hồi và ý chí kiên trì của anh ấy”.

Ngay cả khi du lịch hàng không phục hồi rộng rãi vào năm 2023, giá nhiên liệu cao và các vấn đề kinh tế rộng hơn có thể tiếp tục hạn chế nhu cầu, và những ngày của các chuyến bay cực rẻ có vẻ sắp kết thúc khi các hãng hàng không cố gắng kiếm lợi nhuận. 

“Không có sự trở lại lớn về vốn”, Fernandes nói. “Tôi nghĩ giá vé máy bay quá thấp”. 

Tuy nhiên, AirAsia vẫn cung cấp giá vé khứ hồi 70 đô la giữa Kuala Lumpur và Singapore cho kỳ nghỉ cuối tuần Ngày Lao động vào tháng 5. Giá vé rẻ nhất của Singapore Airlines cho cùng ngày bay là 186 đô la, theo số liệu từ Booking.com . 

Trong khi hãng hàng không vẫn hoạt động dưới thương hiệu AirAsia, Fernandes đã cải tổ doanh nghiệp vào năm 2022, đổi tên thành Capital A Bhd, điều hành một siêu ứng dụng có thể được sử dụng để đặt vé, khách sạn, taxi và đồ ăn, cũng như cung cấp các dịch vụ công nghệ tài chính.

Fernandes cho biết việc đổi thương hiệu phản ánh tốt hơn vị thế của tập đoàn như một công ty đầu tư cổ phần có sở thích về du lịch và phong cách sống, đồng thời giúp nêu bật rằng tập đoàn "không chỉ là một hãng hàng không nữa".

Capital A kỳ vọng các hoạt động phi hàng không sẽ chiếm khoảng 50% tổng doanh thu của tập đoàn vào năm 2026, mở đường cho Fernandes trao lại hãng hàng không yêu thích của mình cho người kế nhiệm và chuyển sang các lĩnh vực kinh doanh khác. 

"Tôi sẽ không bao giờ không làm bất cứ điều gì", ông nói. "Tôi sẽ luôn làm điều gì đó".

Chuyện này làm người ta nhớ lại tuyen bố của Fernandes lúc ông mới 6 tuổi. Khi đó, Fernandes đã nói với với cha, một bác sĩ, rằng ông sẽ khởi nghiệp một hãng hàng không. Cha ông đùa: “Nếu con mà làm được người gác cửa khách sạn Hilton, thì ta cũng vui rồi”. Và sau đó, Fernandes đã không chỉ làm người gác cửa khách sạn Hilton.

> Landmark 81: Những điều tín đồ du lịch chưa biết về toà nhà cao nhất Việt Nam

Các giải thưởng

Tiến sĩ Tony Fernandes được bổ nhiệm làm Tổng giám đốc điều hành Tập đoàn của Công ty vào tháng 12 năm 2001. Ông cũng là thành viên của Ủy ban Tùy chọn Cổ phiếu của Nhân viên thuộc Hội đồng quản trị. Trước khi gia nhập Công ty, ông là Kiểm soát viên Tài chính tại Virgin Communications London từ năm 1987 đến năm 1989, Chuyên viên Phân tích Tài chính Cao cấp tại Warner Music International London từ năm 1989 đến năm 1992, Tổng giám đốc tại Warner Director tại Warner Music Malaysia từ năm 1992 đến năm 1996, Tổng giám đốc Điều hành Khu vực ASEAN từ tháng 8 năm 1996 đến tháng 12 năm 1999 và Phó chủ tịch ASEAN từ tháng 12 năm 1999 đến tháng 7 năm 2001 tại Warner Music Đông Nam Á.

Ông tích cực tham gia vào việc phát triển ngành công nghiệp âm nhạc Malaysia và nhận được danh hiệu: Setia Mahkota Selangor' từ DYMM Sultan Selangor Sultan Salahuddin Abdul Aziz Shah vào năm 1999 để ghi nhận những đóng góp của ông và cũng là người nhận giải thưởng 'Nhân vật của năm 1997 trong ngành công nghiệp thu âm' do Hiệp hội công nghiệp thu âm Malaysia trao tặng.

Là một người đàn ông được trao tặng nhiều huân chương, ông đã nhận được nhiều giải thưởng từ các nhà quan sát trong ngành và báo chí quốc tế. Trong số các giải thưởng có 'Tổng giám đốc điều hành Malaysia của năm 2003' do American Express và Business Times trao tặng, 'Doanh nhân mới nổi của năm - Malaysia 2003' tại Giải thưởng Doanh nhân của năm của Ernst & Young năm 2004, 'Giải thưởng Chiến lược kinh doanh hàng không 2005 và Lãnh đạo chi phí thấp' do Airline Business trao tặng và ông cũng được Trung tâm Hàng không Châu Á - Thái Bình Dương (CAPA) vinh danh là Giám đốc điều hành Hàng không Châu Á - Thái Bình Dương trong các năm 2004 và 2005. Vào tháng 7 năm 2005, ông đã được trao tặng Darjah Datuk Paduka Tuanku Ja'afar (DPTJ) mang danh hiệu Dato' do Yang DiPertuan Besar Tuanku Ja'afar Tuanku Abdul Rahman của Negeri Sembilan trao tặng cùng với lễ kỷ niệm sinh nhật lần thứ 83 của Đức vua để ghi nhận những dịch vụ của ông đã cống hiến cho sự cải thiện của quốc gia và cộng đồng. Năm 2006, ông được vinh danh là Doanh nhân bậc thầy của Giải thưởng Doanh nhân Ernst & Young Malaysia năm 2006. Ông cũng giành được danh hiệu Nhân vật thương hiệu 'The Brand Laureate' vì thành tích mẫu mực, sự cống hiến và đóng góp của ông cho ngành hàng không tại Malaysia trong cùng năm và cả năm 2007. Ông được công nhận là Thành viên liên kết của Hiệp hội Kế toán viên công chứng năm 1991 và trở thành Thành viên nghiên cứu năm 1996. Năm 2007, ông được trao tặng một danh hiệu khác, Darjah Sultan Ahmad Shah Pahang (DSAP) mang danh hiệu Dato' của KDYMM Sultan Haji Ahmad Shah ibni Almarhum Sultan Sir Abu Bakar Riayatuddin Al-Muadzam Shahas, sự công nhận cho những dịch vụ mà ông đã mang lại cho sự cải thiện của quốc gia và cộng đồng.

Năm 2008, ông được Quốc vương Mã Lai ban tặng một danh hiệu khác, Darjah Kebesaran Sultan Ahmad Shah Pahang Yang Amat Di Mulia mang danh hiệu Dato' Sri. Năm 2009, ông được trao tặng 'Giải thưởng Huyền thoại CAPA 2009 (Aviation Hall of Fame)' để ghi nhận những hành động có ảnh hưởng của ông trong việc định hình trực tiếp cách thức phát triển của ngành hàng không, và 'Giải thưởng CEO của hãng hàng không năm 2009' từ Jane's Transport Finance, vì đã lãnh đạo và phát triển thành công AirAsia thành hãng hàng không giá rẻ tốt nhất thế giới và lớn nhất châu Á.

Vào tháng 3 năm 2010, ông đã nhận được Bằng Tiến sĩ danh dự về Đổi mới kinh doanh từ Universiti Teknologi Malaysia (UTM), một sự công nhận cho vai trò của ông trong việc thay đổi bộ mặt của ngành hàng không và mang lại lợi ích cho du khách và nền kinh tế tại địa phương và trong khu vực, và tháng tiếp theo là danh hiệu 'Cán bộ của Bắc đẩu Bội tinh' của Chính phủ Pháp vì những đóng góp to lớn của ông cho ngành hàng không. Bắc đẩu Bội tinh -- danh hiệu danh dự cao nhất mà chính phủ Pháp có thể trao tặng cho một công dân không phải người Pháp -- được Napoleon Bonaparte thành lập vào năm 1802 để ghi nhận những đóng góp to lớn.

Thông tin cộng đồng

AirAsia bắt đầu hoạt động vào năm 2001 khi Tony Fernandes và Kamarudin Meranun mua lại một hãng hàng không yếu kém với hai máy bay và 200 nhân viên rồi biến nó thành hãng hàng không lớn ở châu Á với hơn 200 máy bay và 21.000 nhân viên, hoạt động tại Malaysia, Thái Lan, Indonesia, Philippines, Campuchia và nhiều nước khác.

Tại Việt Nam, AirAsia bắt đầu chuyến bay đầu tiên vào năm 2005 và hiện khai thác 12 đường bay với 138 chuyến bay hàng tuần từ Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Nha Trang, Phú Quốc đến Thái Lan và Malaysia.

Bằng cách cung cấp các chuyến bay với giá hợp lý, tính toàn diện và mạng lưới bay rộng khắp, AirAsia trở thành một trong những hãng hàng đầu trong khu vực dẫn đầu về kết nối và phục hồi du lịch trên toàn khu vực.

Gần đây, Tập đoàn AirAsia cũng đã khai trương hãng hàng không thứ năm là AirAsia Campuchia, một thành tích minh chứng cho sự tăng trưởng và khả năng phục hồi của tập đoàn.