Cây đa làng Trung Nha: Chuyện "cụ cây" trăm tuổi khởi nguồn cảm hứng "Dế mèn phiêu lưu ký" của nhà văn Tô Hoài

Sự tích về "cây đa bến nước"

Giữa lòng Hà Nội, có một cây đa cổ thụ đã chứng kiến biết bao thăng trầm lịch sử của người dân làng Trung Nha (Nghĩa Đô, Cầu Giấy). Từ thời vua Lê Thánh Tông đến nay, cây đa sừng sững trên đường Võ Chí Công vẫn lặng lẽ tỏa bóng, như một phần "linh hồn", tín ngưỡng không thể tách rời của người dân.

Không ai biết chính xác cây đa có từ bao giờ, ngay cả những bậc cao niên nhất làng. Nó đã lớn lên cùng bao thế hệ người Trung Nha, trở thành một phần ký ức tuổi thơ không chỉ của họ, mà còn của cha ông họ, như một chứng nhân lịch sử lặng lẽ.

Sừng sững giữa làng Trung Nha, cây đa cổ thụ cao khoảng 20 mét, thân cây đồ sộ đến mức phải cần đến 6, 7 người ôm mới hết. Dấu vết thời gian in hằn trên lớp vỏ sần sùi, cành lá sum suê tỏa bóng mát rợp cả một vùng. Đặc biệt, ngoài thân chính, cây đa còn mọc thêm hai thân phụ ở bên phải, tạo nên dáng vẻ hùng vĩ, độc đáo.

Mặc dù không có tên gọi chính thức, người dân thường gọi cây đa này là "cây đa bến nước" bởi xưa kia, bên cạnh gốc đa có một con suối lớn chảy qua.

Một giai thoại được người dân làng Trung Nha truyền tai nhau rằng, trước cổng làng xưa kia có một bia đá lớn bằng mặt bàn khắc chữ "Hạ Mã". Tương truyền, dù là vua chúa hay quan lại, khi đi qua cây đa để vào làng đều phải xuống ngựa, thể hiện sự tôn kính.

Ông Lê Văn Thành, 70 tuổi, một bậc cao niên ở làng Trung Nha chia sẻ: "Cây đa này phải hơn 100 năm tuổi rồi, từ thời ông bà tôi còn bé nó đã lớn như vậy. Thân bên trái là thân chính, còn thân phụ bên phải mọc ra từ rễ cây. Hai thân cây này có lá hơi khác nhau đấy."

Thời gian trôi qua, cây đa làng Trung Nha vẫn đứng đó, chứng kiến bao đổi thay của cuộc sống. Xưa kia, nơi đây không chỉ có cây đa cổ thụ, mà còn có đền ông Bụt linh thiêng nép mình bên gốc cây. Dưới bóng đa mát rượi, con suối nhỏ róc rách chảy, là nơi lũ trẻ thường rủ nhau ra tắm mát, vui đùa.

Cổng làng Trung Nha ngày ấy cũng thật uy nghi, sừng sững gần cây đa. Nhưng khi đường sá được mở mang, con suối bị lấp đi, đền ông Bụt cũng không còn nữa. Cổng làng to lớn năm nào cũng được thay bằng một chiếc cổng nhỏ hơn, như một kỷ vật gợi nhớ về quá khứ.

Gần kề cây đa là đình làng Trung Nha, nơi diễn ra những sinh hoạt cộng đồng quan trọng. Vào mỗi dịp lễ hội, dân làng lại tưng bừng kéo ra đây, mở hội, chơi cờ, giao lưu, gắn kết tình làng nghĩa xóm.

Bây giờ, mọi thứ xung quanh cây đa đều đã đổi khác, chỉ còn "cụ đa" vẫn hiên ngang, vững chãi, như người già trầm ngâm kể chuyện đời, chuyện người cho những ai muốn lắng nghe.

Cây đa cổ thụ khơi gợi trong ông Thành bao ký ức tuổi thơ tươi đẹp. Ngày ấy, mỗi khi cha mẹ bận đi làm đồng, lũ trẻ trong làng lại rủ nhau ra gốc đa chơi đùa. Nào là chơi đổ dế, nào là thi bắt bọ, tiếng cười nói rộn vang cả một góc trời.

Nhớ về những ngày tháng ấy, ông Thành hào hứng kể về nhà văn Tô Hoài: "Ít ai biết rằng, mẹ của nhà văn Tô Hoài sinh ra ở làng Trung Nha này đấy. Hồi bé, cậu ấy cũng nghịch ngợm lắm. Cậu ấy thường ra cánh đồng, chạy nhảy dưới gốc đa, rồi lấy ống đổ đầy nước để chơi trò đổ dế. Có lẽ chính những năm tháng tuổi thơ êm đềm nơi đây, với hình ảnh cây đa, cánh đồng, con dế, đã khơi nguồn cảm hứng để sau này ông ấy viết nên tác phẩm 'Dế Mèn phiêu lưu ký' nổi tiếng."

Nơi gửi gắm tâm linh của người dân

Cây đa làng Trung Nha không chỉ là một "cụ cây" già nua, mà còn là nơi gửi gắm niềm tin tâm linh của người dân. Giống như nhiều cây đa cổ thụ khác, người dân nơi đây đã lập bàn thờ, miếu thờ xung quanh gốc đa để tiện việc hương khói, cầu mong bình an, may mắn.

Ông Nguyễn Văn Đại, 65 tuổi, cho biết miếu thờ chính ở gốc đa đã có từ lâu đời. Gần đây, một gia đình đã phát tâm công đức, bỏ tiền ra tu sửa lại miếu thờ khang trang hơn. Không chỉ người dân trong làng, mà vào những ngày mùng một, ngày rằm, người dân ở các huyện lân cận như Đông Anh, Sóc Sơn cũng tìm đến đây để thắp hương, cầu nguyện. Điều này cho thấy cây đa làng Trung Nha không chỉ có ý nghĩa với người dân địa phương, mà còn là nơi linh thiêng được nhiều người biết đến và tôn kính.

Ông Đại chia sẻ thêm, tuy là nút giao thông trọng điểm, nhưng những vụ va chạm xảy ra ở đây thường không gây hậu quả nghiêm trọng. Nhiều người tin rằng, chính cây đa linh thiêng đã phù hộ, che chở cho họ.

Tuy nhiên, vào tháng 6 vừa qua, một nhánh cây đa lớn bất ngờ gãy đổ xuống đường, chắn ngang lối đi, gây ùn tắc giao thông kéo dài gần nút giao Bưởi - Võ Chí Công. Nguyên nhân được xác định là do nhánh cây bị mục ruỗng từ bên trong. May mắn, khi cành đa to gãy, đường vắng người qua lại nên không có thiệt hại. 

Mặc dù nguyên nhân chính thức được xác định là do sâu bệnh, nhưng nhiều người dân lại cho rằng việc nhánh cây đa bị gãy cũng có một phần lỗi do con người.

Họ cho rằng, sau khi làm đường, phần rễ cây đã bị nén chặt xuống đất, không thể phát triển tự nhiên. Thêm vào đó, việc xây dựng miếu thờ và đổ bê tông xung quanh gốc cây đã vô tình ngăn nước mưa thấm xuống rễ, ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây.

Người dân lo lắng rằng, nếu không có biện pháp chăm sóc, bảo vệ phù hợp, "cụ đa" sẽ ngày càng yếu đi và có thể gặp phải những sự cố đáng tiếc khác.

Một số điểm du lịch tâm linh gần cây đa Trung Nha

Đền Quán Thánh

Đền Quán Thánh, hay còn gọi là Trấn Vũ Quán, tọa lạc bên Hồ Tây thơ mộng, là một trong "Thăng Long tứ trấn" - bốn ngôi đền linh thiêng trấn giữ bốn cửa ngõ kinh thành xưa. Được xây dựng từ thời Lý Thái Tổ (1010), đền thờ Huyền Thiên Trấn Vũ, vị thần trấn giữ phương Bắc.

Kiến trúc đền mang đậm nét truyền thống, với cổng tam quan, sân rồng, tam cấp, tiền tế, trung tế và hậu cung. Điểm nhấn của đền là bức tượng Huyền Thiên Trấn Vũ bằng đồng đen cao gần 4 mét, nặng 4 tấn, được đúc từ năm 1677, là một trong những pho tượng đồng lớn và đẹp nhất Việt Nam.

Chùa Trấn Quốc

Nằm yên bình trên một hòn đảo nhỏ phía Đông Hồ Tây, chùa Trấn Quốc là ngôi chùa cổ kính nhất Hà Nội với lịch sử gần 1.500 năm. Chùa được xây dựng từ thời Tiền Lý, ban đầu có tên là Khai Quốc.

Trải qua nhiều biến động lịch sử, chùa Trấn Quốc vẫn giữ được nét kiến trúc độc đáo với những tầng mái cong vút, những pho tượng cổ kính và không gian thanh tịnh. Ngôi chùa nổi tiếng với Bảo tháp lục độ đài sen 11 tầng, cao 15m, mỗi tầng có 6 ô cửa hình vòm, trong mỗi ô đặt một pho tượng Phật A Di Đà bằng đá quý.

Chùa Trấn Quốc không chỉ là điểm đến tâm linh quan trọng của người dân Hà Nội mà còn là điểm tham quan thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước, bởi vẻ đẹp cổ kính và vị trí thơ mộng bên Hồ Tây.

Chùa Hà

Nằm nép mình trong con ngõ nhỏ phố Chùa Hà (quận Cầu Giấy), chùa Hà, hay Thánh Đức tự, là ngôi chùa cổ kính nổi tiếng linh thiêng về cầu duyên. Chùa được xây dựng từ thời vua Lê Thánh Tông, gắn liền với truyền thuyết về một vị tướng nhà Lê có tên là Nguyễn Quý Công.

Chùa Hà sở hữu kiến trúc độc đáo, với cổng tam quan hai tầng, mái ngói cổ kính rêu phong. Bên trong chùa, không gian thanh tịnh, trang nghiêm với nhiều pho tượng Phật, Bồ Tát được bài trí tinh tế.

Dù không thờ thần Tơ Nguyệt, nhưng chùa Hà vẫn thu hút rất đông người dân, đặc biệt là các bạn trẻ đến cầu duyên, cầu bình an. Người ta tin rằng, với lòng thành tâm, những mong ước về tình duyên sẽ được chư Phật chứng giám.