Chùa Tây Thiên, cách Hà Nội khoảng 85km về phía Tây Bắc, là một trong ba thiền viện lớn nhất Việt Nam. Được xây dựng từ thời nhà Mạc, nơi đây gắn liền với truyền thuyết Đức Phật từng đến trụ trì vào thế kỷ IV trước Công nguyên, mang đậm dấu ấn tâm linh và giá trị lịch sử sâu sắc.
Tây Thiên không chỉ là cái nôi của Phật giáo từ rất sớm tại Việt Nam, mà còn là vùng đất thiêng gắn liền với tín ngưỡng thờ Quốc Mẫu Tây Thiên Lăng Thị Tiêu – người đã có công lớn giúp vua Hùng mở mang bờ cõi, truyền dạy dân trồng lúa nước.
Tọa lạc trên thế đất "tọa sơn hướng thủy", chùa Tây Thiên sở hữu khí hậu quanh năm mát mẻ, trong lành. Chính sự giao hòa giữa thiên nhiên và tâm linh ấy khiến bất cứ du khách nào khi đặt chân tới cũng không khỏi ngỡ ngàng trước vẻ đẹp thanh tịnh giữa lòng Tam Đảo nhộn nhịp.
Trong quần thể danh thắng Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên, hai di tích nổi bật và mang giá trị lịch sử sâu sắc là Thiên Tây Trúc và Lán Than. Thiên Tây Trúc được xây dựng từ thời nhà Mạc, gắn liền với truyền thuyết “ngũ hổ Tam Đảo”, chứa đựng nét huyền bí cổ xưa.
Còn Lán Than lại là nơi ghi dấu sự ra đời của đội du kích Cao Sơn, tiền thân của Trung đội giải phóng quân Phạm Hồng Thái – lực lượng hoạt động trong thời kỳ kháng Nhật, chống Pháp, góp phần quan trọng trong lịch sử cách mạng dân tộc.
Chùa Tây Thiên nổi bật với kiến trúc truyền thống đậm chất Việt, kết hợp hài hòa với nghệ thuật điêu khắc đá cổ mang vẻ đẹp trầm mặc và uy nghi. Ngay từ cổng tam quan, du khách đã có thể cảm nhận được sự trang nghiêm của ngôi chùa cổ qua những chi tiết chạm khắc tinh xảo, câu đối cổ và lối thiết kế mang đậm dấu ấn thời gian.
Bước vào khuôn viên chùa, đình Võ Thị Sáu hiện lên như một biểu tượng không thể bỏ qua. Công trình kiến trúc bằng đá này được xây dựng từ thời Lê Sơ và đến nay vẫn lưu giữ nhiều dấu tích lịch sử quý báu. Ngoài ra, trong quần thể chùa còn có các thiền viện, hầm mộ và tượng Phật được bố trí khắp nơi, mang đến không gian vừa linh thiêng vừa bình yên. Những đài tưởng niệm với nhiều kiểu dáng và chất liệu khác nhau càng góp phần tạo nên sự đa dạng và chiều sâu văn hóa cho khu di tích. Đây không chỉ là nơi hành hương, mà còn là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích khám phá giá trị lịch sử – tâm linh của dân tộc.