Mục lục

Bài viết này sẽ đưa bạn đọc điểm danh những lễ hội truyền thống lớn ở Bắc Ninh, đồng thời hé lộ những nét văn hóa đặc sắc nhất, góp phần tạo nên sức hấp dẫn của vùng đất này.

Lễ hội đền Bà Chúa Kho

• Thời gian: 14/1 Âm lịch
• Nơi diễn ra: Đền Bà Chúa Kho, khu Cô Mễ, phường Vũ Ninh, TP Bắc Ninh

Tương truyền rằng, Bà Chúa Kho là một người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, không chỉ xinh đẹp, khéo léo mà còn có tài thao lược hơn người. Bà có công khai khẩn đất đai, xây dựng cộng đồng và anh dũng hy sinh để bảo vệ Tổ quốc. Trong những năm tháng chiến tranh ác liệt, đặc biệt là trong và sau chiến thắng quân Tống trên sông Như Nguyệt do Lý Thường Kiệt chỉ huy, Bà Chúa Kho đã gánh vác trọng trách tích trữ lương thực, bảo vệ kho tàng quốc gia.

Vào ngày 14 tháng Giêng âm lịch hằng năm, Lễ hội Đền Bà Chúa Kho được tổ chức để tưởng nhớ ngày giỗ của bà và tri ân công lao to lớn của bà trong sự nghiệp bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, giành độc lập tự do cho dân tộc. 

Mỗi dịp Tết đến xuân về, du khách từ khắp nơi lại nô nức đổ về khu Cổ Mễ, phường Vũ Ninh, thành phố Bắc Ninh. Từ xa xưa, dân gian đã lưu truyền câu nói "đầu năm vay, cuối năm trả". Quả vậy, bên cạnh ước nguyện cầu bình an, nhiều người hành hương đến đây để "vay vốn", mong một năm mới tài lộc dồi dào, làm ăn phát đạt.

Hội Lim

• Thời gian: 12-14/1 Âm lịch
• Nơi diễn ra: huyện Tiên Du, Bắc Ninh

Nhắc đến lễ hội lớn ở Bắc Ninh, người ta không thể không nhắc đến Hội Lim - viên ngọc quý trong kho tàng văn hóa truyền thống của vùng đất Kinh Bắc. Cứ mỗi độ xuân về, từ ngày 12 đến 14 tháng Giêng âm lịch, người dân Tiên Du lại nô nức mở hội Lim, đón chào một năm mới an lành, hạnh phúc.

Tương truyền rằng, nguồn gốc của lễ hội này bắt nguồn từ câu chuyện tình buồn Trương Chi - Mị Nương, mà tiếng hát của chàng Trương Chi đã hóa thành dòng sông Tiêu Tương ngày nay.

Ngày 13 tháng Giêng là ngày hội chính, bắt đầu bằng lễ rước trang trọng vào 8h sáng. Đoàn rước với trang phục sặc sỡ sắc màu, mang đậm hơi thở truyền thống, diễu hành qua các con đường, thu hút mọi ánh nhìn.

Phần hội Lim lại là bức tranh rực rỡ với những làn điệu dân ca trữ tình được thể hiện trên chiếc thuyền rồng. Điều đặc biệt là những người đến trẩy hội Lim thường là các chàng trai, cô gái với mong muốn tìm bạn, kết duyên, tạo nên một không gian văn hóa vừa lãng mạn, vừa độc đáo.

Lễ hội chùa Dâu 

• Thời gian: 8/4 Âm lịch
• Nơi diễn ra: Chùa Dâu, xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành

Lễ hội chùa Dâu, niềm tự hào của người Bắc Ninh, là một trong những lễ hội lớn nhất vùng. Câu ca "Dù ai đi đâu về đâu - Hễ trông thấy tháp chùa Dâu thì về - Dù ai buôn bán trăm nghề - Tháng tư ngày Tám thì về hội Dâu" đã nói lên tất cả về tầm quan trọng của lễ hội này trong lòng người dân. 

Được tổ chức vào ngày 8/4 Âm lịch (ngày sinh nhật của Phật tổ Thích Ca Mâu Ni), lễ hội chùa Dâu không chỉ là dịp để người dân từ khắp nơi tề tựu, hành hương, mà còn là cơ hội để tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống, vun đắp tinh thần đoàn kết cộng đồng

Lễ hội Đền Đô

• Thời gian: 14-16/3 Âm lịch
• Nơi diễn ra: Đền Đô, xã Từ Sơn, Bắc Ninh

Đền Đô không chỉ là một trong những lễ hội lâu đời nhất ở Bắc Ninh, mà còn là chứng tích lịch sử hào hùng của dân tộc. Nơi đây từng là kinh đô của nhà Lý, triều đại khai sinh ra nước Đại Việt. Trong những năm kháng chiến chống ngoại xâm, Đình Bảng cũng là nơi hoạt động bí mật của các lãnh đạo Đảng như Hoàng Văn Thụ, Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt...

Ngày nay, lễ hội Đền Đô được tổ chức trong ba ngày (14-16/3 âm lịch), với ngày chính hội là 15/3. Tương truyền đây là ngày Lý Thái Tổ đăng quang, cũng là ngày ông làm lễ tế trời và đặt niên hiệu Thuận Thiên, cầu mong thiên hạ thái bình. Ông cũng chính là tác giả của "Chiếu dời đô" nổi tiếng, được giảng dạy trong chương trình Ngữ Văn.

Phần lễ trang nghiêm với nghi thức "Túc Yết" - rước Lý Thánh Mẫu. Phần hội lại rộn ràng với các trò chơi dân gian như đấu vật, thi nấu cơm niêu đất, chọi gà... và không thể thiếu những làn điệu quan họ đặc trưng.

Lễ hội chùa Phật Tích

• Thời gian: Mùng 4-5/1 Âm lịch
• Nơi diễn ra: Chùa Phật Tích, xã Phật Tích, huyện Tiên Du, Bắc Ninh

Giữa núi Lan Kha hùng vĩ, thuộc xã Phật Tích, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, sừng sững uy nghiêm ngôi chùa Phật Tích ngàn năm tuổi. Nơi đây không chỉ nổi tiếng với bức Đại Phật tượng khổng lồ bằng đá – niềm tự hào của Phật giáo Việt Nam, được Nhà nước công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia vào năm 2012, mà còn lưu giữ trọn vẹn những nét kiến trúc cổ kính từ thời Lý, cùng nhiều di vật lịch sử quý giá như tượng linh thú đá, bia đá và vườn tháp cổ.

Chùa Phật Tích là nơi khởi nguồn của Phật giáo Việt Nam nên lễ hội này đã có từ lâu đời. Dù thường khai hội vào mùng 4 Tết nhưng ngay từ mùng 1 Tết, nơi đây đã có nhiều người đến dâng hương.

Hội chùa Tam Sơn

• Thời gian: 9-12/1 Âm lịch
• Nơi diễn ra: Chùa Tam Sơn, làng Tam Sơn, xã Tam Sơn, Từ Sơn

Từ mùng 9 đến 12 tháng Giêng âm lịch hằng năm, Chùa Tam Sơn lại rộn ràng đón chào lễ hội truyền thống. Làng Tam Sơn xưa kia được chia thành 6 xóm, hợp thành 3 thôn: thôn Tây, thôn Xanh (gồm xóm Xanh và xóm Ô), và thôn Lẻ (gồm xóm Đông, xóm Trước và xóm Núi).

Việc chuẩn bị lễ vật cúng tế được phân công luân phiên giữa các thôn theo từng năm. Vào các năm Sửu, Thìn, Mùi, Tuất, thôn Lẻ đảm nhiệm chuẩn bị vào mùng 9, thôn Tây vào mùng 10, và thôn Xanh vào mùng 11. Đến các năm Dần, Thân, Tỵ, Hợi, thứ tự này sẽ thay đổi: mùng 9 là thôn Xanh, mùng 10 là thôn Lẻ, và mùng 11 là thôn Tây.

Lễ vật cúng tế thuở xưa là thịt trâu, mỗi ngày một con trâu thui được rước lên để tế lễ. Về sau, tục lệ này được thay bằng oản và chè lam. Ngày nay, mỗi thôn sẽ chuẩn bị 9 cỗ chay, bao gồm 300 phần oản to, 100 miếng chè lam và một chai rượu hoàng tửu - đặc sản của làng. Để có kinh phí trang trải cho các ngày hội lễ trong năm, làng đã dành riêng 11 mẫu ruộng.

Lễ hội chùa Bút Tháp

• Thời gian: 23-24/3 Âm lịch
• Nơi diễn ra: Chùa Bút Tháp, Thuận Thành, Bắc Ninh

Hàng năm, cứ đến ngày 23 và 24 tháng 3 âm lịch, ngôi cổ tự Bút Tháp lại bừng sáng trong không khí lễ hội truyền thống. Lễ hội được tổ chức tại huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, không chỉ là dịp để người dân địa phương thể hiện lòng thành kính với đạo Phật, mà còn là cơ hội để du khách thập phương chiêm ngưỡng những giá trị văn hóa độc đáo, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa dân tộc.

Trong không gian thanh tịnh của khu nội tự, phần lễ diễn ra trang trọng với các nghi thức tín ngưỡng truyền thống: lễ cúng Phật, lễ dâng hương, lễ cúng đàn trần tế cầu phúc, lễ cúng tổ… Sau những nghi thức ấy, du khách có thể thong thả vãn cảnh chùa, chiêm ngưỡng những tuyệt tác kiến trúc cổ kính như cầu đá, cối xay gạo, tháp bút… và đặc biệt là pho tượng Phật Quan âm nghìn mắt nghìn tay – một bảo vật vô giá của quốc gia.

Hội Đền Cao Lỗ Vương

• Thời gian: 10/3 Âm lịch
• Nơi diễn ra: Đền Cao Lỗ Vương, làng Đại Than, xã Cao Đức, Gia Bình

Tại huyện Gia Bình, Bắc Ninh, vào ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch hằng năm, người dân làng Đại Than, xã Cao Đức lại tề tựu về Đền Cao Lỗ Vương để tham dự một trong những lễ hội lớn và nổi tiếng nhất của vùng Kinh Bắc. Lễ hội là dịp để tưởng nhớ và tri ân công lao to lớn của Tướng quân Cao Lỗ, người con ưu tú của quê hương Bắc Ninh, đã có công giúp vua An Dương Vương chế tạo nỏ thần, xây thành Cổ Loa, góp phần bảo vệ non sông đất nước trước giặc ngoại xâm.

Ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch cũng chính là ngày sinh của Tướng quân Cao Lỗ. Tám ngôi làng thuộc hai xã Cao Đức và Vạn Ninh (Đại Trung, Đông Trung, Bình Than, Tiểu Than, Văn Than, Phù Than, Kênh Phố và Mỹ Lộc) cùng nhau tổ chức tế lễ tại đền Đại Trung. Sau đó, mỗi làng lại tự tổ chức lễ hội theo phong tục riêng để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với vị danh tướng của quê hương.

Trong đó, lễ hội làng Tiểu Than mang những nét đặc sắc riêng biệt. Vào ngày mùng 9 tháng 3, dân làng long trọng rước Long Đình cùng nhiều lễ vật ra lăng mộ Ngài để làm lễ tuyên văn. Sau đó, họ rước văn từ nhà cụ Thủ sắc (người chuyên giữ sắc thờ của làng) ra đình. Sáng ngày mùng 10, hai đoàn rước kiệu và lễ vật song hành xuống đền để cùng làm lễ tế. Đám rước uy nghiêm với trống khẩu, lọng, quạt, chiêng trống cùng long đình, bát bửu, cờ hội, súng lệnh... tạo nên một khung cảnh trang trọng và đầy uy nghi.

Hội Đền Đậu

• Thời gian: 16-20/3 Âm lịch
• Nơi diễn ra: Đền Đậu, làng Mộ Đạo, Quế Võ, Bắc Ninh

Đền Đậu, linh thiêng thờ phụng vị danh tướng tài ba, người có công lớn trong cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm thời Hùng Vương. Hội đền Đậu từ lâu đã nổi danh là một trong những lễ hội lớn nhất vùng ven sông Đuống. Cứ 3 năm một lần, vào các năm Tý, Dậu, Mão, từ ngày 16 đến 20 tháng 3 âm lịch, 9 làng quanh vùng lại tề tựu về đây, cùng nhau tổ chức lễ hội trang trọng.

Sau phần lễ, phần hội diễn ra với nhiều hoạt động vui chơi, giải trí hấp dẫn. Các trò chơi dân gian như đu cây, nhảy phỗng, thi vật, thi dệt vải, bắt trạch, bắt vịt... cùng những loại hình nghệ thuật truyền thống như ca trù, tuồng, chèo... thu hút hàng ngàn du khách thập phương đến tham gia, trẩy hội.

Hội Đại Bái

• Thời gian: 27-29/9 Âm lịch
• Nơi diễn ra: làng Đại Bái, Xã Đại Bái, huyện Gia Bình

Đại Bái, vùng đất nổi danh với nghề gò - đúc đồng truyền thống, hàng năm long trọng tổ chức Lễ hội làng nghề, hay còn gọi là Lễ giỗ tổ, từ ngày 27 đến 29 tháng 9 âm lịch. Đây là dịp để người dân tưởng nhớ bậc tiền nhân Nguyễn Công Truyền, người đã có công truyền dạy nghề quý báu cho dân làng hơn trăm năm trước.

Không chỉ vậy, vào dịp đầu xuân và đầu hạ, Đại Bái lại tưng bừng trong không khí lễ hội với những cái tên mang đậm dấu ấn văn hóa địa phương: hội Đoan (mồng 7 tháng Giêng), hội Ngọc Xuyên (mồng 6 tháng hai), hội Bưởi Nồi (mồng 10 tháng tư). Trong những ngày hội này, khắp các làng rộn rã tiếng cười nói với những trò chơi dân gian truyền thống như đấu vật, thả chim, leo cầu, chơi đu... Buổi tối, sân đình lại vang lên những điệu chèo đằm thắm, còn ban ngày, dân làng trang trọng tổ chức lễ tế thành hoàng.

Mỗi lễ hội của Bắc Ninh đều mang trong mình những nét độc đáo riêng, góp phần tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng và phong phú của vùng đất Kinh Bắc. Hy vọng rằng, với những thông tin trong bài viết, bạn đọc đã có cái nhìn tổng quan về các lễ hội truyền thống lớn ở Bắc Ninh cũng như những nét văn hóa đặc sắc nhất.