Cốm Tú Lệ: Hương vị của mùa vàng Tây Bắc

Cốm Tú Lệ không chỉ là món quà của lúa non, mà còn là hương vị đặc trưng của mùa vàng Tây Bắc, mang đến những cảm xúc ngọt ngào khó quên cho bất kỳ ai từng một lần nếm thử.

Nguồn gốc của Cốm Tú Lệ

Cốm Tú Lệ, món quà đặc biệt của mùa thu Tây Bắc, không chỉ đơn thuần là một loại thức quà mà còn mang trong mình cả câu chuyện về vùng đất và con người nơi đây. Nguồn gốc của cốm Tú Lệ gắn liền với đồng bào dân tộc Thái trắng, cư dân bản địa của xã Tú Lệ, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái. Từ bao đời nay, người Thái đã biết tận dụng loại lúa nếp tan đặc sản của vùng đất này để tạo nên thứ cốm dẻo thơm, mang hương vị đặc trưng của núi rừng.

Loại lúa nếp tan này chỉ sinh trưởng tốt trên những thửa ruộng bậc thang của Tú Lệ, nơi có khí hậu mát mẻ, thổ nhưỡng phì nhiêu, được tưới tiêu bởi dòng nước tinh khiết từ đỉnh Khau Phạ. Chính điều kiện tự nhiên thuận lợi ấy đã góp phần tạo nên hương vị độc đáo cho hạt cốm Tú Lệ, khác biệt với bất kỳ loại cốm nào khác.

Không chỉ là sản vật của thiên nhiên, cốm Tú Lệ còn là kết tinh của sự khéo léo, tỉ mỉ và kinh nghiệm truyền đời của người Thái. Từ khâu lựa chọn lúa, gặt hái, đến rang, giã, sàng sảy đều được thực hiện cẩn thận, tuân theo những quy tắc riêng. Chính sự trân trọng, nâng niu từng hạt lúa, cộng với tình yêu dành cho quê hương đã giúp người Thái tạo nên món cốm dẻo thơm, mang đậm hồn cốt của núi rừng Tây Bắc.

Cốm Tú Lệ không chỉ là thức quà dân dã, mà còn là nét đẹp văn hóa, là niềm tự hào của người dân Tú Lệ. Mỗi hạt cốm xanh non ấy đều mang trong mình hương vị của đất trời, của truyền thống và tâm hồn người Thái, góp phần làm nên bản sắc văn hóa độc đáo của vùng đất này.

Quy trình chế biến Cốm Tú Lệ

Cốm Tú Lệ nổi tiếng với hương vị thơm ngon đặc trưng, điều này có được là nhờ quy trình chế biến công phu, tỉ mỉ, kết tinh từ kinh nghiệm lâu đời của người Thái.

Để có được những hạt cốm xanh non, dẻo thơm, người dân phải lựa chọn loại lúa nếp tan ngon nhất, trồng trên những thửa ruộng bậc thang được bồi đắp bởi phù sa của dòng suối Mường Lò. Lúa làm cốm phải là lúa đang thì con gái, khi hạt lúa còn ngậm sữa, vỏ mới ngả sang màu vàng nhạt.

Giai đoạn thu hoạch cũng đòi hỏi sự khéo léo, nhanh chóng. Lúa được gặt về phải chế biến ngay trong ngày để giữ được độ tươi ngon. Sau khi tuốt hạt, lúa được đãi sạch, loại bỏ hạt lép rồi cho vào chảo gang lớn rang trên bếp lửa. Đây là công đoạn quan trọng nhất, đòi hỏi người rang phải có kinh nghiệm, canh lửa vừa đủ, đảo đều tay để hạt lúa chín đều mà không bị cháy.

Lúa rang xong được đổ ra nia, để nguội rồi cho vào cối giã. Cối giã cốm thường được làm bằng gỗ tốt, chắc chắn. Người giã cốm phải có sức khỏe và kỹ thuật điêu luyện, nhịp nhàng giã đều tay, kết hợp với người đảo cốm để hạt cốm được tách vỏ mà không bị nát. Cứ giã một lúc, người ta lại sàng sảy để loại bỏ trấu, lấy hạt cốm cho vào cối giã tiếp. Công đoạn này được lặp đi lặp lại nhiều lần cho đến khi hạt cốm đạt được độ dẻo thơm, mịn màng như ý muốn.

Cuối cùng, cốm được sàng sảy kỹ lưỡng lần cuối để loại bỏ hoàn toàn vỏ trấu và tạp chất. Cốm thành phẩm có màu xanh non bắt mắt, hạt dẹt, dẻo thơm, ăn có vị ngọt dịu, thanh mát. Cốm Tú Lệ thường được gói trong lá dong, lá chuối hoặc bọc trong túi nilon hút chân không để bảo quản được lâu hơn.

Ngày nay, một số công đoạn trong quy trình làm cốm Tú Lệ đã được cơ giới hóa để tiết kiệm thời gian và công sức. Tuy nhiên, nhiều gia đình vẫn giữ cách làm truyền thống để tạo ra những mẻ cốm thơm ngon, đậm đà hương vị quê hương.

Đặc điểm và ý nghĩa của cốm Tú Lệ

Cốm Tú Lệ không chỉ đơn thuần là một món ăn, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật được tạo nên từ sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và bàn tay khéo léo của con người. Sở dĩ cốm Tú Lệ có hương vị đặc biệt thơm ngon là nhờ loại lúa nếp tan đặc sản của vùng đất này. Gieo trồng trên những thửa ruộng bậc thang được bồi đắp bởi dòng nước mát lành từ suối Mường Lùng, lúa nếp tan Tú Lệ cho hạt gạo tròn mẩy, trắng trong, mang hương thơm tự nhiên thanh khiết.

Để làm ra cốm, người Thái phải lựa chọn những bông lúa nếp vừa chín tới, thu hoạch cẩn thận rồi đem rang trên lửa nhỏ cho đến khi hạt lúa dậy mùi thơm. Sau đó, lúa được giã nhẹ nhàng trong cối đá, tách vỏ trấu mà vẫn giữ nguyên hạt cốm xanh non, dẻo thơm. Cốm thành phẩm có màu xanh ngọc bích đẹp mắt, hạt cốm mềm dẻo, khi ăn có vị ngọt dịu, thanh mát, thoảng hương lúa non đặc trưng.

Cốm Tú Lệ thường được thưởng thức ngay khi còn tươi mới để cảm nhận trọn vẹn hương vị tinh tế. Người ta có thể ăn cốm trực tiếp, hoặc dùng kèm với chuối chín trứng cuốc, hồng đỏ, tạo nên sự kết hợp hài hòa giữa vị ngọt bùi và hương thơm dịu nhẹ. Ngoài ra, cốm Tú Lệ còn được dùng làm nguyên liệu cho nhiều món ăn hấp dẫn khác như chả cốm, xôi cốm, chè cốm...

Đối với người Thái, cốm Tú Lệ không chỉ là món ăn ngon mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Cốm là biểu tượng cho sự no đủ, may mắn, thường được dùng trong các dịp lễ tết, cưới hỏi, mừng nhà mới... như một món quà quý giá, thể hiện tấm lòng thành kính và sự trân trọng của người tặng.

Mua Cốm Tú Lệ ở đâu?

Bạn có thể mua cốm Tú Lệ ở những nơi sau:

Mua trực tiếp tại Tú Lệ, Yên Bái:

Đây là cách tốt nhất để bạn mua được cốm tươi ngon, đảm bảo chất lượng. Bạn có thể đến các bản làng ở Tú Lệ, nơi người dân trực tiếp làm cốm và bán cho du khách. Giá cốm mua tại đây thường dao động từ 100.000 - 150.000 VNĐ/kg.

Các cửa hàng đặc sản Tây Bắc:

Tại Hà Nội và các thành phố lớn, có rất nhiều cửa hàng bán đặc sản Tây Bắc, trong đó có cốm Tú Lệ. Bạn nên lựa chọn những cửa hàng uy tín, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Giá cốm ở các cửa hàng này thường cao hơn so với mua tại Tú Lệ, khoảng 150.000 - 200.000 VNĐ/kg.

Mua online:

Hiện nay, nhiều trang web và sàn thương mại điện tử cũng bán cốm Tú Lệ. Bạn có thể tìm kiếm trên các trang web như Shopee, Lazada, Tiki... hoặc các website chuyên bán đặc sản vùng miền.

Giá cốm online cũng khá đa dạng, tùy thuộc vào nhà cung cấp và loại cốm. Tuy nhiên, khi mua online, bạn cần lưu ý lựa chọn những shop uy tín, có đánh giá tốt để đảm bảo chất lượng sản phẩm.

Lưu ý:

• Cốm Tú Lệ ngon nhất là khi còn tươi mới, vì vậy bạn nên mua cốm vào đúng mùa (tháng 9 - tháng 10) và sử dụng trong vòng 2-3 ngày.
• Nếu muốn bảo quản cốm được lâu hơn, bạn có thể cho vào ngăn đá tủ lạnh.

Hương vị thơm dẻo, ngọt ngào của cốm không chỉ níu chân du khách mà còn là niềm tự hào của người dân Tây Bắc. Cốm Tú Lệ xứng đáng là một nét chấm phá độc đáo trong bức tranh ẩm thực vùng cao mà bạn không nên bỏ qua.