Tại sao lá ngón - loài cây có độc “khét tiếng” - lại trở thành món ăn đặc sản ở Lai Châu?

Hình ảnh của loài "đoạn trường thảo" này thường gắn liền với những câu chuyện buồn, thậm chí chí là bi kịch trong văn hóa dân gian, được biết đến khắp mọi miền Tổ quốc. Vậy tại sao ở Mường So (nay là xã Phong Thổ), tỉnh Lai Châu, loài cây ăn vào là rừng long này lại trở thành một món ăn đặc sắc?

Tại sao lá ngón tay trở lại thành sản phẩm ở Lai Châu?

Điều này nói chuyện có vẻ như nghịch lý. Tuy nhiên, theo người dân bản địa, thực tế có hai loại lá ngón hoàn toàn khác nhau: một loại có độc, thường mọc hoang trong rừng, và một loại không có độc, được phát hiện từ lâu và được hái, trồng cây có chủ đích để làm thực phẩm.

Người dân Mường So (đây là xã Phong Thổ) gọi loại cây không độc này cũng là "lá ngón" bởi hình phong cách và tập quán sinh trưởng khá giống với loài cây độc, tuy nhiên chúng thuộc giống khác và không chứa độc tố nguy hiểm đến sức khỏe con người. 

Giúp kinh nghiệm dân gian và sự cần thiết trong thu hái, người dân nơi đây sử dụng lá ngón không độc như một loại rau xanh bổ dưỡng, góp mặt trong nhiều món ăn hằng ngày.

Phân biệt lá ngón độc và lá không độc

Việc phân biệt hai loại ngón tay này Đòi hỏi sự tình Tường và kinh nghiệm. Theo chia sẻ của người dân địa phương:

• Lá ngón độc: Phiến lá thuôn dài, sừng như mũi kim, thân cây to, leo khỏe, thường mọc hoang trong rừng, hoa có màu vàng tươi. Đây là loại cây cực kỳ nguy hiểm và tuyệt đối không được sử dụng.
• Lá ngón không độc: Lá to, tròn, bản rộng – thường dùng lòng bàn tay, thân mảnh mảnh và lá mọc thưa. Người dân thường trồng loại cây này trong vườn để dễ dàng kiểm soát và thu mục tiêu.

Do hai loại cây có hình thái tương đối giống nhau, người không có chuyên môn tuyệt đối không nên tự hái hoặc chế biến.

Nguồn gốc văn hóa của ngón tay không độc

Theo truyền thuyết dân gian của người Thái ở Mường So, loại lá ngón không độc gắn với câu chuyện tình cảm của một đôi trai gái yêu nhau nhưng bị gia đình ngăn cản. Cả hai tìm đến lá ngón để quyên sinh, nhưng kỳ lạ là sau khi ăn, họ không bị ngộ độc mà chỉ cảm thấy có vị chát nhẹ và ngọt hậu. 

Câu chuyện này đã được truyền lại từ đời này sang đời khác, trở thành lời giải thích dân gian về sự ra đời của lá ngón tay không độc – thứ sau này trở thành thành sản phẩm ẩm thực độc độc của Lai Châu.

Món ăn đặc sắc từ lá ngón tay

Trong số các món ăn chế độ biến thể từ loại lá đặc biệt này, lá rung sét là món ăn phổ biến và được ưa chuộng nhất. 

Cách chế biến khá đơn giản nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ: Lá ngón tay non được hái đúng thời điểm, rửa sạch, xé nhỏ và bò sơ. Sau đó, được xào nhanh với tàu phi trên lửa lớn, nêm mùi gia vị vừa ăn. Khi hoàn thiện, món ăn có màu xanh đậm đẹp mắt, lá bóng nhẹ và toả mùi thơm đặc trưng. Vị của lá ngón tay không độc có phần chan chát, ngọt hậu, ăn vào tạo cảm giác mát mẻ và nhẹ nhõm. 

Ngoài xào với tỏi, người dân địa phương còn kết hợp xào với trứng, thịt trâu, thịt bò hoặc dùng để nấu canh. Trong những bữa cơm tiếp đãi quý khách, món ăn này thường xuyên xuất hiện như một đặc sản mang đậm bản sắc địa phương.

Lưu ý an toàn khi sử dụng

Mặc dù lá ngón tay không độc đã được sử dụng lâu đời tại Mường So, nhưng việc sử dụng loại thực vật có cùng tên và hình dạng với một loài cây cực độc vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Vì vậy, du khách tuyệt đối không nên tự thu thập hoặc tự ý chế độ biến nếu không có người dân bản địa hướng dẫn.

Các quán quán ăn truyền thống tại xã Phong Thổ hay phường Tân Phong, Đoàn Kết (trung tâm thành phố Lai Châu cũ) thường có nguồn nguyên liệu đảm bảo, được trồng và thu hoạch đúng cách, vì vậy đây là lựa chọn an toàn hơn cho du khách muốn khám phá hương vị đặc biệt này.

Câu chuyện về lá ngón tay tại Lai Châu là một ví dụ sinh động cho sự phong phú và đa dạng trong văn hóa ẩm thực của các dân tộc thiểu số Việt Nam. Từ một loài cây có tiếng là nguy hiểm bậc nhất, người dân địa phương đã biết cách tận dụng một biến thể lành tính để sáng tạo nên những món ăn đặc sắc, vừa giàu bản sắc vừa độc về hương vị.

Lá ngón không độc không chỉ là một món ăn mà còn là biểu tượng cho sự hiểu biết, kinh nghiệm dân gian và mối quan hệ hài hòa giữa con người với thiên nhiên nơi vùng cao Tây Bắc.