Vì sao Khánh Hòa trở thành thủ phủ Trầm Hương của Việt Nam?

Trầm hương không phải là một loài cây, mà là phần gỗ đặc biệt hình thành trên cây Dó bầu khi cây bị thương. Tinh dầu tiết giảm dần vào thớ gỗ qua hàng, thậm chí chí hàng trăm năm, tạo nên trầm lắng. Dù nhiều loài cây khác cũng tiết tinh dầu thơm, trầm hương vẫn đặc biệt bởi quá trình tạo thành và ứng dụng độcg có giá trị của nó.

Tại sao Khánh Hòa được gọi là xứ trầm hương?

Không giống như nhiều loài thực vật quen thuộc, trầm hương không phải là tên một loài cây, mà là phần gỗ đặc biệt hình thành bên trong thân cây Dó bầu khi cây bị thương. Tinh dầu tiết ra để chữa lành vết thương tăng dần sâu vào từng thớ gỗ, kết tinh qua thời gian khách hàng, thậm chí hàng trăm năm, tạo nên thứ trầm hương quý giá – biểu tượng của sự hiển cường, bất khuất và kỳ diệu của thiên nhiên.

Trong số ít những vùng đất có khả năng sinh trầm, Khánh Hòa là nơi đặc biệt nhất. Không nổi tiếng bởi chất lượng trầm hương, vùng đất này còn gắn liền với truyền thuyết Chăm-Pa về Nữ thần Ponagar – Bà Mẹ Xứ Sở, tạo trầm hương nơi đây được xem là biểu tượng của sự thịnh vượng, an lành và hạnh phúc.

Về mặt địa lý, Khánh Hòa có điều kiện tự nhiên độcchất khi là điểm giao thoa của hai dòng hải lưu nóng – lạnh, tạo nên hệ sinh thái giàu có và lý tưởng cho sự kết tinh của nhiều sản phẩm quý hiếm, trong đó có yến sào và trầm hương. Hiện toàn tỉnh có khoảng 350 ha trồng cây Dó bầu, chủ yếu tại các huyện Khánh Vĩnh, Ninh Hòa, Diên Khánh. Thế nhưng không phải cây nào cũng sinh trầm – chỉ vài cây trong hàng trăm mới được thiên nhiên “chọn đơn giản”. Nổi bật trong số đó là vùng Tu Bông, Vạn Giã – nơi có tỷ lệ sinh trầm cao tầng nhất, được mệnh danh là “thánh địa trầm hương”.

Sau này qua thăng trầm lịch sử, trầm hương Khánh Hòa vẫn giữ vững vị thế hàng đầu, được tôn vinh là tiêu chuẩn để đánh giá chất lượng trầm hương trên toàn thế giới. Ngay từ thời Lý, sử sách đã viết lại nghề buôn bán trầm hương sang Trung Hòa, Nhật Bản, Triều Tiên… Trong các thương thuyền từ Đông sang Tây, Khánh Hòa luôn là đích đến quan trọng.

Đặc biệt, người Nhật – dù không sở hữu rừng trầm – lại phát triển văn hóa trầm hương rực rỡ. Họ chia trầm thành “ngũ vị lục quốc”, lấy chuẩn là Kyara – loại trầm cao cấp nhất, chỉ có ở Việt Nam. Đây là bằng chứng rõ ràng cho vị thế trầm hương Việt – đặc biệt là Khánh Hòa – trong dòng thương mại và văn hóa toàn cầu.

Ngày nay, hình ảnh trầm hương đã được khắc họa đậm nét trong kiến trúc hiện đại với công trình Tháp Trầm Hương tại quảng trường 2/4 (TP Nha Trang) – một biểu tượng sống động cho tinh hoa đất trời kết tinh cùng bàn tay, tấm lòng người Khánh Hòa. Trầm hương không chỉ là báu vật, mà còn là tâm hồn, là bản sắc và niềm tự hào đam mê của xứ Trầm Hương.

Các loại trầm hương Khánh Hòa 

Trầm hương Khánh Hoà nổi tiếng bởi hương thơm thanh tao, quy trình hình thành sâu khe và giá trị văn hóa sâu sắc. Dựa vào chất lượng và hàm lượng tinh dầu, trầm được chia thành ba nhóm chính: kỳ nam, trầm và tốc độ.

Kỳ nam là loại quý hiếm và thơm giá nhất, mềm, nhẹ, nhiều dầu, dễ chế tác. Hương thơm của kỳ nam đặc biệt, khói xanh trong, bay thẳng. Khí hương có đủ vị chua, cay, đắng, ngọt hòa quyện. Kỳ nam lại được phân thành bốn loại: nhất bạch, nhì thanh, tam hoàng và tứ tứ. Ôm và giá trị cực cao, kỳ nam được ví như “vàng rừng”, có thể lên tới tỷ lệ đồng một khúc nhỏ. Tuy nhiên, vì giá trị lớn nên người mua cần cẩn thận để tránh nhầm lẫn với tình trạng trầm lắng.

Trầm tự nhiên xếp sau kỳ nam, chứa ít dầu hơn nhưng vẫn giữ được mùi thơm sâu, khói trắng nhẹ khi đốt. Trầm chia thành các loại như trầm mắt kiến trúc (do kiến trúc làm tổ trong thân cây), trầm rễ (hình thành ở gốc rễ), trầm mắt tử tử (xuất hiện ở nhánh cây). Loại này phổ biến hơn, giá dao động từ một số ý tưởng đến vài trăm triệu đồng tùy chất lượng.

Tốc độ là loại trầm hạng ba, tinh dầu ít, chủ yếu bám dọc theo thớ gỗ. Tuy giá thành thấp hơn nhưng tốc độ vẫn vượt trội nên trầm nhân tạo và phù hợp với người mới sử dụng. Tốc độ có nhiều loại như tốc độ (nhỏ, dầu nhiều), tốc dây (vân dầu rên), tốc hương (ít dầu nhưng thơm), và tốc pi (dầu bé, tạo hình độcg). Mỗi loại có ưu điểm và nhược điểm riêng nên lựa chọn tùy theo mục đích sử dụng: Đốt hương, làm vòng, hay làm quà tặng.