Tìm hiểu đặc sản "hiếm có khó tìm" mỗi năm chỉ một mùa tại Long An

Củ lùn từng là món ăn quen thuộc gắn liền với thời nghèo khó của người dân miền Tây, nay đã trở thành đặc sản được nhiều người săn đón. Với vị ngọt mát, dân dã nhưng giàu giá trị dinh dưỡng, loại củ này hiện có giá dao động từ 35.000 đến 40.000 đồng mỗi kg trên thị trường.

Nguồn gốc củ lủn

Thoạt nhìn, củ lùn dễ khiến người ta liên tưởng đến khoai tây hay củ từ, bởi hình dáng tròn hoặc hơi thuôn như quả trứng, với cuống dài nối liền từng chùm. Vỏ củ mỏng, màu vàng nhạt, bên ngoài có nhiều tua rễ phụ bám quanh, tạo nên vẻ ngoài mộc mạc, dân dã. Khi bóc ra, phần ruột có màu trắng, với lõi giữa hơi đục hơn. Tuy thuộc nhóm củ giàu tinh bột như khoai, nhưng củ lùn lại nổi bật với độ giòn, ngọt mát và hàm lượng chất xơ cao – là lựa chọn lý tưởng cho những ai đang tìm kiếm thực phẩm vừa ngon vừa tốt cho sức khỏe.

Củ lùn được trồng nhiều tại các tỉnh miền Tây Nam Bộ như Hậu Giang, Cần Thơ, Tây Ninh, Đồng Nai và đặc biệt là Long An – nơi được xem là “thủ phủ” của loại nông sản này. Ở một số vùng, người dân còn gọi củ lùn bằng những cái tên gần gũi khác như củ năng tàu hay củ sâm lùn. Loại cây này đặc biệt thích hợp với đất pha cát hoặc đất gò cao, thường được gieo trồng vào đầu mùa mưa và thu hoạch từ tháng 11 âm lịch hằng năm.

Củ lùn khi còn non có vị ngọt thanh, giòn giống củ năng (mã thầy). Càng để lâu, củ càng già, nhiều tinh bột, ăn bùi và dậy hương thơm nhẹ. Chính vì mỗi năm chỉ thu hoạch được một lần và trồng được ở một số vùng đất nhất định nên sản lượng củ lùn không nhiều. Điều đó khiến loại củ này trở thành một món đặc sản quý, được nhiều người săn đón.

Từ dân dã đến tinh tế trong chế biến

Tại chợ nông sản Thạnh Hóa (Long An), củ lùn tươi có giá dao động từ 35.000 đến 45.000 đồng/kg. Tại TP.HCM, giá có thể lên tới 70.000 đồng/kg, và củ đã luộc sẵn thậm chí được bán với giá khoảng 90.000 đồng/kg. Nhờ lớp vỏ bảo vệ tự nhiên và độ khô thoáng cao, nếu được bảo quản nơi mát mẻ, không ẩm ướt, củ lùn có thể trữ được đến 3 tháng mà vẫn giữ được hương vị.

Cây củ lùn thường mọc thành bụi, cao khoảng 1m, với lá xanh dài 20–30 cm trông khá giống lá nghệ. Khi trồng ở vùng đất màu mỡ, xốp và được chăm sóc kỹ lưỡng, mỗi gốc có thể cho ra hàng chục củ. Đến khi các khóm lá ngả vàng – dấu hiệu cây đã “già” – người dân bắt đầu thu hoạch. Đó cũng là thời điểm lý tưởng để củ đạt chất lượng cao nhất.

Củ lùn thường được luộc hoặc hấp. So với khoai, củ lùn luộc lâu hơn mới chín mềm, nhưng khi chín, vỏ tự tách nứt ra dễ dàng, chỉ cần dùng tay khều nhẹ là có thể bóc sạch. Ruột củ sau khi chín giữ nguyên độ giòn, không bở, ngọt dịu và mát lành.

Một số gia đình cầu kỳ còn hấp củ lùn cùng lá dứa và một chút muối. Khi chín, mùi thơm của lá dứa quyện vào vị ngọt tự nhiên của củ tạo nên món ăn hấp dẫn, khó cưỡng. Ngoài cách luộc truyền thống, củ lùn còn được biến tấu thành nhiều món ăn khác như chè củ lùn đậu xanh, gà om củ lùn hay làm thành bột pha nước giải nhiệt, tương tự như bột sắn dây.

Anh Giàu cho biết, trong những ngày nắng nóng, chè củ lùn đậu xanh là món ăn vừa mát vừa bổ, giúp thanh nhiệt và dễ tiêu. Để nấu món này, củ lùn được luộc chín, bóc vỏ, bổ nhỏ rồi cho vào nồi chè đậu xanh đã nấu mềm. Khi hỗn hợp sôi trở lại, người nấu cho thêm đường thốt nốt hoặc đường phèn để tạo vị ngọt thanh đặc trưng. Món ăn không chỉ ngon miệng mà còn mang đậm hương quê, gợi nhắc về ký ức tuổi thơ với những món ăn dân dã mà đậm đà.