Lắng nghe huyền thoại núi Sáng Vĩnh Phúc – Mạch đất linh thiêng giữa huyền thoại và sử thi

Ẩn mình dưới lớp cây xanh lá xanh, núi Sáng che chở mình vẻ trầm mặc của một cảnh quan hùng vĩ, hoang sơ mà cuốn hút. Một đoạn dài qua nhiều địa danh, nơi đây còn lưu giữ những truyền thuyết kỳ bí từ lúc nguy hiểm nước, gắn với những cái tên mẹo trí tưởng tượng như Thác Bay, núi Hình Nhân hay bãi Bách Bung – những dấu tích của thời gian và huyền thoại.

Dấu ấn vang dội của Đề Thám trên vùng đất huyền thoại

Đến nay, người dân quanh vùng núi Sáng vẫn giao nhau những địa danh gắn kết với dấu tích nghĩa quân như hang Thám, cây đa Đề Thám, Gò Đôn, thủ nuôi quân, bãi Bách Bung, đeo Mai Phục, “Trống kiệt quân reo”… Những cái tên vừa gần vừa nhuốm màu huyền sử, phản ánh lớp tích lịch lịch sử vẫn còn lại từ thời chiến thách Pháp.

Tư liệu ghi nhận rằng sau thất bại ở Yên Thế năm 1909, Hoàng Hoa Thám rút về vùng Phúc Yên – Vĩnh Yên, chọn địa hình nguy hiểm của núi Sáng làm căn cứ. Ngày 10/5 năm đó, ông cùng 40 nghĩa quân đã thiết lập nên một trận đánh lẫy lừng, tạo đạo quân của Sỹ quan Bonifacy và tên Việt gian Lê Hoan lùa chạy tán loạn. Pháp ghi nhận đây là “trận ngựa máu nhất” trong suốt quá trình đàn áp nghĩa quân đội Đề Thám, với 32 chiến tử tử trận, trong khi quân đội hy sinh và bị thương 7 người.

Trận núi Sáng đã đi vào lịch sử như chứng minh sống động cho tài liệu lược của Hoàng Hoa Thám. Tuy nhiên, cái chết của người anh hùng này đến nay vẫn còn nhiều uẩn khúc, để lại những dấu hỏi lớn trong quá trình hành động tìm hiểu về một trong những biểu tượng ngọc Pháp tiêu biểu của dân tộc.

Bí ẩn của Đề Thám và dấu vết mờ ở vùng núi Sáng

Hơn một thế kỷ trôi qua, cái chết của Hoàng Hoa Thám – “hùm thiêng Yên Thế” – vẫn là dấu hỏi lớn chưa có lời giải dị đáng. Có tới bốn giả thuyết được truyền lại, mỗi giả thuyết mang màu sắc Huyền Thoại, đan xen giữa sự thật và truyền kỳ.

Một câu chuyện kể rằng ông bị hai tay sai của bò ngọc Lương Tam Kỳ giả trá đầu hàng rồi sát hại tại Hố Lẩy, trong rừng Tổ Cú, cách chợ Gồ 2km, sau đó chặt đầu rút quân Pháp. Một giả thuyết khác lại cho rằng người hành động quyết định không phải Đề Thám, mà là một vị sư có ngoại hình tương tự, còn ông đã thoát thân và sống ẩn dật đến cuối đời.

Một truyền thuyết nữa khẳng định Đề Thám bị đánh thuốc mê rồi giết bão, đầu của sư ông chùa Lèo được đưa đi bêu để che mắt nhân dân. Riêng người dân thôn Quế Nham (Sông Lô, Vĩnh Phúc) tin rằng ông là thủ thủ hạ phản bội – kẻ cướp phải ra tay để bảo vệ vợ con bị quân Pháp bắt làm con tin. Những câu chuyện này, dù chưa thể kiểm chứng đầy đủ, đều được nhà sử học Khổng Đức Thiêm ghi lại trong cuốn “Hoàng Hoa Thám (1836–1913)”.

Sau hơn 100 năm, dấu tích nghĩa quân tại núi Sáng gần như không còn. Cuộc tìm kiếm Đề Thám từ những năm 1980 đến nay vẫn chưa đưa ra kết quả rõ ràng. Dù năm 2015 từng phát hiện một hang đá sâu 7 mét gần Bò Lạc, nghi là nơi ẩn quân, nhưng đến vị trí chính xác đã bị lãng quên. Thiên nhiên phong hóa, rừng núi thay đổi, và ký ức ức lịch sử như bị mờ trong tầng tầng lớp huyền thoại.

Khu vực địa linh ẩn chứa huyền tích ngàn năm

Dãy Sáng Sơn, nơi được ví dụ như “tay ngai rồng cuộn hổ chầu” giữa trung du Bắc Bộ, không chỉ nổi bật với địa thế Nguy hiểm mà còn gắn liền với những truyền thuyết kỳ bí từ thời gian mở nước. Theo Lê Quý Đôn trong “Vân Đài loại ngữ”, mạch núi từ Tuyên Quang nhảy về tạo thành núi Sáng ở Lập Thạch, Vĩnh Phúc – nơi thiên nhiên kết nối tụ hào khí đất trời.

Tại đây, những địa danh như núi Hình Nhân, còn gọi núi Kim, Nón Treo, núi Voi, bãi Bách Bung hay thác Bay đều mang hình tượng mũi nhọn, chứa các tích cổ dân gian. Núi Hình Nhân, được ví như phong cách người phụ nữ mang thai nằm nghỉ, viền đó là trái núi chiếc nón úp xuống, bên kia là chú voi đang phủ phục. Nơi đây từng có chùa Kim Tôn – một trung tâm Phật giáo lớn từ cuối thời Lý – đầu thời Trần, được xác lập qua hàng loạt cổ vật phát hiện trong khí khai năm 2009.

Thác Bay, theo người xưa, từng được gọi là thác “Trống tiền quân reo” – gắn kết với câu chuyện về ông Nguyễn Diên (hay còn gọi là Ngụy Đồ Chiêm), một người con chân đất của vùng Bình Sơn, từng chiêu binh phản mã, tiếng chiêng trống của ông hòa cùng tiếng thác thác làm động cả vùng. Khi được triều đình, ông chạy vào tháp Bình Sơn và biến mất, để lại một giao đoạn giữa thực và hư.