Khám phá lễ hội Hết Chá – Hành trình mang ơn và gìn giữ văn hóa Thái ở Mộc Châu

Lễ hội Hết Chá không chỉ là sự kiện văn hóa giàu ý nghĩa lịch sử, đậm đà bản sắc dân tộc Thái, mà còn được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2016. Được tổ chức vào mùa xuân – khi hoa rừng bung nở dưới nắng vàng rực rỡ – lễ hội càng trở nên rộn ràng, ấm áp và đầy sắc màu.

Lễ hội Hết Chá Mộc Châu được tổ chức vào thời điểm nào?

• Thời gian: Tháng 3 hằng năm
• Địa điểm: Xã Đông Sang, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La

Mộc Châu – thảo nguyên xanh của Tây Bắc – không chỉ gây thương nhớ bởi khí hậu mát lành và cảnh sắc hùng vĩ, mà còn là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa độc đáo của các dân tộc thiểu số, đặc biệt là người Thái.

Lễ hội Hết Chá được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2016, là lễ hội văn hóa tâm linh tiêu biểu của đồng bào Thái tại Mộc Châu. Lễ hội thể hiện lòng biết ơn sâu sắc của người dân với trời đất, tổ tiên, thầy mo – những người chữa bệnh, nuôi dạy và bảo vệ cuộc sống. Đây cũng là dịp để cả cộng đồng cùng cầu nguyện cho một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia đình hạnh phúc, con cháu ngoan hiền.

Người Thái sinh sống chủ yếu dựa vào thiên nhiên, nên trong lễ hội, các nghệ nhân sẽ tái hiện sinh động những hoạt động gắn bó mật thiết với đời sống người bản địa như: săn bắt thú rừng, bắt cá dưới suối, cày ruộng bằng trâu... Mỗi tiết mục không chỉ mang tính trình diễn mà còn là bài học văn hóa, giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về cội nguồn và phong tục của dân tộc mình.

Đan xen trong các phần lễ là những tiểu phẩm kịch câm dí dỏm, mang tính phê phán sâu sắc những thói hư tật xấu trong xã hội, đồng thời tôn vinh lối sống chân thành, tử tế. Sự duyên dáng, hài hước mộc mạc ấy chính là điểm khiến lễ hội Hết Chá vừa gần gũi vừa lắng đọng.

Bên cạnh đó, lễ hội còn có nhiều trò chơi dân gian vui nhộn và khu ẩm thực đậm đà hương vị vùng cao. Du khách đến đây không chỉ được trải nghiệm văn hóa đặc sắc mà còn có thể thưởng thức các món ăn truyền thống hấp dẫn của người Thái như cơm lam, thịt nướng lá mắc khén, xôi ngũ sắc...

Lễ hội Hết Chá còn được xem là dịp để các chàng trai, cô gái vùng cao gặp gỡ, trò chuyện, nên duyên. Nhiều cặp vợ chồng người Thái đã nên đôi lứa từ những cuộc gặp tình cờ tại lễ hội. Đây cũng là thời điểm các bản làng cùng chung tay chuẩn bị bước vào mùa vụ mới – thể hiện tinh thần đoàn kết, cùng nhau vượt qua khó khăn để xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Truyền thuyết lễ hội Hết Chá Mộc Châu

Tương truyền, xưa kia người Thái ở Mộc Châu sống nghèo khó, không đủ tiền mua thuốc nên thường tìm đến các thầy mo – những người dùng mẹo dân gian và cầu thần linh để chữa bệnh. Khi khỏi bệnh, nhiều người đã xin làm con nuôi của thầy để tỏ lòng biết ơn và đến ngày cuối năm, họ thường đến làm lễ tạ ơn.

Tuy nhiên, do cuối năm ai cũng bận rộn, thầy mo quyết định dời lễ tạ thành một dịp riêng – vào tháng 3 hằng năm. Từ đó, Lễ hội Hết Chá ra đời, không chỉ là dịp tri ân thầy mo mà còn là cầu nối văn hóa tâm linh, nơi cộng đồng người Thái gắn bó, cùng nhau vượt qua khó khăn và gửi gắm những điều tốt đẹp đến thần linh.

Có gì tại lễ hội Hết Chá Mộc Châu?

Phần lễ

Phần lễ của Lễ hội Hết Chá là dịp thiêng liêng để những người con nuôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy mo – người đã cứu chữa và che chở cho họ. Đây không chỉ là nghi lễ tâm linh mà còn là biểu hiện sống động của đạo lý “uống nước nhớ nguồn” trong cộng đồng người Thái.

Sau nghi lễ tri ân là phần cầu nguyện cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, bản làng yên vui, no đủ. Mọi người cùng quây quần lắng nghe những lời răn dạy, kinh nghiệm quý báu trong lao động, sản xuất từ bậc cao niên – như một cách truyền lửa yêu thương, sống tử tế và đoàn kết giữa người với người trong cộng đồng.

Phần hội rộn ràng trong Lễ hội Hết Chá Mộc Châu

Sau phần nghi lễ trang nghiêm và lễ dâng hoa tạ ơn, không khí lễ hội Hết Chá Mộc Châu bừng sáng với phần hội đầy sắc màu, sôi động và chan hòa niềm vui – được mong chờ nhất bởi người dân địa phương và du khách gần xa.

Phần hội là không gian của những trò chơi dân gian truyền thống như đi cầu kiều, đi cà kheo, thi giã bánh, thi xòe Thái… Mỗi trò chơi không chỉ mang tính giải trí mà còn là dịp để người lớn truyền lại kinh nghiệm cấy cày, làm nông, khai hoang ruộng bậc thang cho thế hệ trẻ – khơi dậy tinh thần gắn bó với văn hóa lúa nước đặc trưng của đồng bào Thái.

Đan xen trong các hoạt động vui chơi là những tiểu phẩm kịch câm dí dỏm, phản ánh các thói hư tật xấu trong xã hội, đề cao sự trung thực, nhân hậu và nét đẹp truyền thống. Những điệu múa xòe mềm mại của các thiếu nữ Thái hòa quyện cùng tiếng chiêng, tiếng trống ngân vang giữa núi rừng, như khúc nhạc hội gọi xuân về, đón may mắn đến với bản làng.

Một điểm nhấn độc đáo là cây nêu rực rỡ – biểu tượng sinh động tái hiện thế giới quan của người Thái với hình ảnh hoa ban, hoa mận, chim muông, ve sầu, ong bướm... Mỗi chi tiết đều thể hiện ước vọng sinh sôi, phồn thịnh và hài hòa giữa con người với thiên nhiên.

Lễ hội Hết Chá không chỉ là nơi kết nối cộng đồng, mà còn là dịp để đồng bào Thái giới thiệu văn hóa bản địa tới du khách trong và ngoài nước. Mỗi cuộc gặp gỡ, mỗi lời chào, mỗi bữa cơm thân mật trong lễ hội là một dịp giao lưu, chia sẻ và lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc.

Đặc biệt, nhiều cặp đôi đã bén duyên từ những điệu múa, những trò chơi dân gian trong lễ hội này. Những mối lương duyên ấy được người Thái xem như một sự se duyên của tổ tiên, là lời nhắn gửi về lòng chung thủy, tình yêu thương và sự gắn kết lâu bền giữa người với người trong cộng đồng.