Thanh Hóa là vùng đất sở hữu nhiều hang động tuyệt đẹp, vẫn đang tiếp tục được khám phá và khai thác. Những khối thạch nhũ huyền ảo, cùng không gian hang động rộng lớn, kỳ vĩ đã tạo nên sức hút đặc biệt, khiến du khách từ khắp mọi miền tìm đến chiêm ngưỡng và trải nghiệm vẻ đẹp hoang sơ, mê hoặc của thiên nhiên nơi đây.
Nằm tại xã Vĩnh An, huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hóa, Động Tiên Sơn được mệnh danh là “Phong Nha thứ hai” nhờ cảnh quan kỳ vĩ và hệ thống nhũ đá độc đáo. Hang động này hình thành từ hàng triệu năm trước, mang dáng dấp một lâu đài thiên nhiên tráng lệ, với tấm phản đá dài hơn 50 mét, nhũ đá trắng như vựa muối và những khối đá sừng sững tựa cột chống trời.
Ngoài Động Tiên Sơn, du khách còn có thể khám phá động Ngọc Kiều với cửa động đá bắc ngang như cầu ngọc, viếng chùa Linh Ứng linh thiêng và trải nghiệm du thuyền trên sông Ấu thơ mộng, hai bên bờ phủ kín hoa súng. Đây là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thiên nhiên và tìm kiếm trải nghiệm khám phá độc đáo giữa lòng xứ Thanh.
Tọa lạc tại bản Chanh, xã Sơn Thủy, huyện Quan Sơn (Thanh Hóa), Động Bo Cúng – còn được người Thái gọi là Mó Tôm – nằm trên núi Pha Dua, là một trong những hang động đẹp và kỳ vĩ bậc nhất khu vực miền núi phía Tây Thanh Hóa.
Với chiều dài gần 1km, động được chia thành 4 khoang lớn nối tiếp nhau qua những lối đi uốn lượn, thâm nhập sâu vào lòng núi đá. Mỗi khoang có chiều rộng từ 20 đến 50 mét, tạo nên không gian rộng rãi và hùng vĩ, đồng thời hệ thống bậc thang đã được xây dựng để giúp du khách di chuyển dễ dàng hơn.

Đến đây, du khách sẽ choáng ngợp trước vẻ đẹp nguyên sơ của những khối thạch nhũ kỳ ảo, các vũng nước trong vắt và không gian mát lạnh đặc trưng của lòng hang. Hệ thống đèn chiếu sáng và đèn màu được lắp đặt khéo léo khiến các nhũ đá trở nên lung linh huyền bí, hiện lên với muôn hình vạn trạng dưới ánh sáng dịu nhẹ.
Động Từ Thức, còn gọi là động Bích Đào, là một danh thắng quốc gia nổi bật nằm giữa vùng Tam Điệp, nơi tiếp giáp giữa huyện Kim Sơn (Ninh Bình) và huyện Nga Sơn (Thanh Hóa). Gắn liền với truyền thuyết lãng mạn giữa chàng Từ Thức và nàng tiên Giáng Hương, động không chỉ là điểm đến du lịch hấp dẫn mà còn là một biểu tượng văn hóa mang đậm dấu ấn lịch sử triều Trần và Lê.
Ẩn mình trong dãy núi Tam Điệp hùng vĩ, động Từ Thức có diện tích rộng hàng trăm mét vuông, sâu khoảng 200m. Ngay trước cửa động là hai bài thơ cổ được chạm khắc trên đá bởi chúa Trịnh Sâm và học giả Lê Quý Đôn, như lời ngợi ca vẻ đẹp nơi đây.
Bên trong, không gian hoang sơ, kỳ ảo mở ra với hệ thống nhũ đá tuyệt đẹp mang nhiều hình thù sinh động như cây mâm xôi, rồng, rùa, cóc, voi... xen lẫn hình ảnh hoa mẫu đơn và hoa quỳnh thanh tao, tinh tế.
Nằm tại xã Nam Xuân, cách thị trấn Quan Hóa hơn 2km, Hang Ma – còn gọi là Hang Phi – là một địa danh kỳ bí thu hút du khách bởi vẻ đẹp hoang sơ và những câu chuyện gắn liền với lịch sử, truyền thuyết dân gian. Hang nổi bật với vòm đá rộng lớn và dòng sông Luông uốn lượn hình chữ S ngay trước cửa hang, tạo nên khung cảnh hùng vĩ, hoang sơ nhưng đầy mê hoặc.
Tương truyền, cách đây khoảng 500 năm, đôi vợ chồng người Chiềng Ca Da đã sống tại đây và đặt tên hang là Tiêu Hậu. Về sau, nơi này trở thành một vị trí chiến lược – đồn Tùng Hóa – dưới thời quân Minh xâm lược.
Đến năm 1942, vua Bảo Đại từng viếng thăm và sắc phong nơi đây thành “Đền Hang Phi” nhằm tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh. Hang còn gây tò mò bởi truyền thuyết về hàng trăm bộ hài cốt được phát hiện bên trong, góp phần tạo nên vẻ huyền bí khó cưỡng.
Nằm tại phố Vân Hòa, thị trấn Ngọc Lặc, Hang Bàn Bù là di tích lịch sử văn hóa gắn liền với cuộc kháng chiến chống quân Minh xâm lược. Hang dài hơn 900 mét, gồm nhiều động đẹp như ruộng Vua, ao Vua, hang Bụt, động Tiên, thác Bạc… cùng hệ thống nhũ đá kỳ ảo và dòng nước trong vắt chảy quanh năm. Không gian lung linh, kỳ bí khiến nơi đây trở thành điểm đến cuốn hút cho du khách yêu thiên nhiên và khám phá.
Hang đã được xếp hạng Di tích lịch sử – văn hóa từ năm 2005 và đang trong quá trình quy hoạch phát triển thành không gian văn hóa sinh động, kết hợp phục dựng nghề truyền thống và tổ chức trò chơi dân gian. Hằng năm, vào ngày 19 tháng Giêng, lễ hội Hang Bàn Bù được tổ chức nhằm tưởng nhớ công lao của vua Lê Thái Tổ và các nghĩa sĩ, đồng thời lan tỏa giá trị văn hóa đặc sắc của vùng đất Ngọc Lặc.