Khám phá Chùa Hồ Thiên: Về chốn Tổ của Thiền phái Trúc Lâm tại Quảng Ninh

Không chỉ là một ngôi chùa cổ, đây còn là một trung tâm tu học quan trọng của Thiền phái Trúc Lâm xưa, do Đệ nhị tổ Pháp Loa sáng lập vào năm 1322. Nếu hành trình của bạn đang hướng đến Vịnh Hạ Long, đảo Ti Tốp hay động Thiên Cung, hãy dành một chút thời gian để ngược dòng lịch sử, tìm về chốn thanh tịnh này để cảm nhận sự tĩnh tại và khám phá những giá trị văn hóa sâu sắc.

Dấu ấn lịch sử qua những thăng trầm của chùa Hồ Thiên

Lịch sử Chùa Hồ Thiên gắn liền với thời kỳ huy hoàng của Phật giáo Đại Việt. Tương truyền, Phật hoàng Trần Nhân Tông từng đến đây thưởng ngoạn trên con đường tu đạo của mình. Tuy nhiên, sử sách và các văn bia cổ đã khẳng định chính thiền sư Pháp Loa là người cho xây dựng am Hồ Thiên. Đây là nơi dành riêng cho các vị cao tăng, sau khi đã xuất sắc hoàn thành khóa học tại Tu viện Quỳnh Lâm, sẽ về đây tiếp tục tu tập chuyên sâu trong những tịnh thất riêng biệt.

Những dấu tích của chùa thời Trần ngày nay phần lớn nằm ẩn mình dưới lòng đất. Các cuộc khai quật khảo cổ đã tìm thấy vô số di vật như gạch, ngói, và các cấu kiện tháp đất nung, minh chứng cho một giai đoạn lịch sử rực rỡ.

Trải qua biến thiên của thời gian, diện mạo chùa mà chúng ta chiêm ngưỡng ngày nay chủ yếu là kết quả của cuộc đại trùng tu dưới thời Lê Trung Hưng, vào niên hiệu Vĩnh Hựu (thế kỷ XVIII). Các công trình quan trọng như Chùa chính, Nhà tăng, Nhà tổ, Vườn tháp và Nhà bia đều được xây dựng và định hình trong giai đoạn này.

Khám phá các công trình kiến trúc cổ kính tại chùa Hồ Thiên

Hành trình tham quan Chùa Hồ Thiên là một cuộc du hành qua các không gian kiến trúc độc đáo, mỗi nơi đều kể một câu chuyện riêng.

Khu Chùa Chính

Tọa lạc ở độ cao 580m, khu chùa chính được xây dựng trên một mặt bằng rộng lớn hơn 700m². Công trình có cấu trúc hình chữ Công vững chãi, gồm Tiền Đường, Thiêu Hương và Thượng Điện nối liền nhau. Dựa lưng vào vách núi đá, ngôi chùa toát lên vẻ uy nghiêm, hòa mình vào thiên nhiên hùng vĩ, tạo nên một không gian vừa linh thiêng vừa khoáng đạt.

Khu Vườn Tháp

Nằm ở sườn núi phía sau chùa, khu vườn tháp là nơi an nghỉ của các vị thiền sư. Hiện nay còn lại dấu vết của 6 ngôi tháp, trong đó có 2 tháp đá cổ mang dấu ấn từ thời nhà Trần. Bốn tháp còn lại là sự kết hợp giữa móng đá và thân gạch, mang đặc trưng kiến trúc thời Lê. Không gian nơi đây vô cùng thanh tịnh, trầm mặc, phủ một màu rêu phong của thời gian.

Khu Nhà Tăng và Nhà Tổ

Đây là nơi sinh hoạt, tu học của các nhà sư. Khu Nhà Tổ nằm ngay cạnh, là nơi thờ tự Tam tổ Trúc Lâm. Điểm nhấn đặc biệt tại đây là việc phát hiện hai pho tượng đá quý giá. Dù đã mất phần đầu, nhưng qua trang phục áo cà sa có khuy cài hình nơ đặc trưng và tư thế tọa thiền, các nhà nghiên cứu đã xác định đây chính là tượng của các vị tổ Trúc Lâm, trong đó có Phật hoàng Trần Nhân Tông. Phát hiện này khẳng định vị thế quan trọng của Hồ Thiên trong hệ thống các ngôi chùa của Thiền phái.

Nhà Bia - Nơi hội tụ của các giá trị tâm linh 

Cách khu trung tâm không xa là Nhà Bia, được ghép từ sáu tấm đá xanh bề thế. Điều độc đáo nhất là trên mỗi tấm đá đều được khắc nổi một chữ Phạn. Ghép lại, chúng tạo thành câu thần chú Lục Tự Đại Minh của Mật tông: "OM MANI PADME HUM". 

Sự xuất hiện của câu chú này, cùng với các họa tiết Đạo giáo (bát quái) trên bệ sen, cho thấy sự giao thoa và hòa quyện độc đáo giữa Phật giáo, Đạo giáo và Nho giáo vào thế kỷ XVIII, thể hiện tinh thần nhập thế và cởi mở của Thiền phái Trúc Lâm.

Khu Tịnh Thất - Tìm về không gian tu thiền tĩnh lặng

Phía sau chùa, trên những ngọn núi cao hơn là khu tịnh thất, nơi các cao tăng xưa kia tọa thiền. Nổi bật nhất là am Hàm Long ở vị trí cao nhất. Ngoài ra còn có những mái đá tự nhiên được cải tạo thành nơi tu luyện. Điều thú vị là cho đến ngày nay, sư trụ trì của chùa vẫn sử dụng một trong những mái đá này làm nơi tu tập, nối tiếp truyền thống tu khổ hạnh của các bậc tiền nhân.

Hành hương về Chùa Hồ Thiên không chỉ là một chuyến tham quan di tích, mà còn là một trải nghiệm tâm linh sâu sắc. Đó là cơ hội để bạn bước chậm lại, hít thở không khí trong lành của núi rừng và cảm nhận dòng chảy lịch sử, văn hóa vẫn đang hiện hữu sống động tại một trong những chốn tổ thiêng liêng nhất của Phật giáo Việt Nam.