Chùa Sắc Tứ Thiền Lâm Tự: Một trong những ngôi chùa cổ nhất Ninh Thuận

Không chỉ là một trong những ngôi chùa cổ xưa nhất của Ninh Thuận cũ, Thiền Lâm Tự còn là một chứng nhân lịch sử, một trung tâm tâm linh sâu sắc đã gắn bó với biết bao thế hệ người dân nơi đây qua hơn hai thế kỷ thăng trầm.

Quá trình hình thành của chùa Sắc Tứ Thiền Lâm Tự

Lịch sử của Chùa Thiền Lâm (sau này gọi là Sắc Tứ Thiền Lâm Tự) bắt nguồn từ cuối thế kỷ XVIII, trong bối cảnh lịch sử đầy biến động của đất nước. Theo các tư liệu Phật giáo tỉnh Ninh Thuận, vào năm Kỷ Dậu (1789), Tổ sư Liễu Minh, hiệu Đức Tạng, thuộc đời thứ 37 của dòng thiền Lâm Tế Chánh Tông, đã theo làn sóng di dân lập ấp của các chúa Nguyễn, thực hiện chuyến vân du hóa đạo từ miền Trung vào phương Nam.

Khi đặt chân đến vùng đất Ma Nương (tên cũ của thôn Đắc Nhơn ngày nay), ngài đã bị chinh phục bởi phong cảnh hữu tình, núi non trập trùng và đất đai màu mỡ. Nhận thấy nơi đây hội tụ đủ duyên lành để hoằng dương Phật pháp, Tổ Liễu Minh đã quyết định dừng chân, dựng một thảo am đơn sơ để làm nơi tu hành. 

Ban đầu, ngôi chùa được xây dựng giản dị theo mô hình chữ "khẩu", mặt chính quay về hướng Đông, bao gồm chánh điện và phương trượng. Tổ sư đã đặt tên cho chốn tu hành này là Chùa Bồ Đề, với một ý nguyện cao cả: gieo trồng những hạt giống giác ngộ, xây dựng nền tảng đạo đức vững chắc cho cộng đồng lưu dân đang trong buổi đầu khai hoang lập nghiệp. Về sau, chùa được đổi tên thành Thiền Lâm Tự và giữ tên gọi đó cho đến ngày nay.

Ngôi chùa gắn liền với đời sống cộng đồng

Vai trò của Tổ Liễu Minh và ngôi chùa Thiền Lâm Tự vượt xa khuôn khổ của một cơ sở tôn giáo đơn thuần. Với tấm lòng từ bi, hỷ xả, cứu khổ cứu nạn, Tổ sư đã không chỉ truyền bá giáo lý nhà Phật mà còn trở thành một nhà lãnh đạo tinh thần, một nhà hoạt động xã hội tích cực. Ngài đã quy tụ đông đảo lưu dân từ khắp nơi, vận động họ cùng nhau khai hoang, mở rộng đất đai.

Công cuộc khẩn hoang dưới sự dẫn dắt của ngài đã biến một vùng đất còn hoang sơ trở nên trù phú, trải dài từ khu vực Tháp Chàm đến tận Đồng Mé, tạo nên một phần lớn diện tích của huyện Ninh Sơn ngày nay. Đất đai được mở mang đã tạo ra nguồn lương thực dồi dào, phục vụ và ổn định đời sống cho người dân. Như vậy, ngay từ thuở ban đầu, Chùa Thiền Lâm đã là một phần không thể tách rời của cộng đồng, là nơi nương tựa cả về tinh thần lẫn vật chất, đặt nền móng cho sự phát triển của cả một vùng đất.

Những lần trùng tu của chùa Sắc Tứ Thiền Lâm Tự

Trải qua hàng thế kỷ tồn tại, Thiền Lâm Tự đã chứng kiến nhiều đổi thay và được các thế hệ trụ trì kế tiếp nhau gìn giữ, tu bổ. Một trong những dấu son rực rỡ nhất trong lịch sử chùa là vào năm 1941, khi Vua Bảo Đại, vị hoàng đế cuối cùng của triều Nguyễn, đã ban tặng tấm biển "Sắc Tứ Thiền Lâm Tự". Hai chữ "Sắc Tứ" mang ý nghĩa "do vua ban", là một sự công nhận chính thức của triều đình, khẳng định vị thế và tầm quan trọng của ngôi chùa trong đời sống tâm linh của quốc gia.

Quá trình phát triển của chùa được ghi dấu qua những cuộc đại trùng tu quan trọng:

• Lần thứ nhất (1854): Dưới thời Thiền sư Bảo Tạng (húy Hải Bình), vị trụ trì thứ 7, chùa đã trải qua cuộc đại trùng tu lớn đầu tiên. Các vật liệu xây dựng chính lúc bấy giờ là những loại gỗ quý hiếm, được vận chuyển từ phủ Bình Thuận ra. Chính trong lần trùng tu này, hướng của chùa đã được thay đổi, quay về phía Nam như kiến trúc hiện tại.
• Lần thứ hai (1959): Cố Hòa thượng Huyền Tân, vị trụ trì thứ 12, tiếp tục cho trùng tu chùa. Chánh điện được nới rộng thêm một gian phía trước, và nhiều công trình phụ trợ khác cũng được xây dựng, làm cho tổng thể ngôi chùa thêm phần khang trang, bề thế.
• Cuộc tái thiết sau biến cố (1996): Thời gian và sự tàn phá của mối mọt đã làm một số kết cấu gỗ của chùa xuống cấp trầm trọng. Ngày 13 tháng 6 năm 1996, một phần chánh điện đã bất ngờ đổ sập, kéo theo sự hư hại của nhiều hạng mục khác. Đây là một tổn thất lớn, nhưng với lòng quyết tâm của chư tăng, phật tử và sự đóng góp của thập phương, chùa đã được tái tạo lại, vừa mang những nét kiến trúc mới mẻ nhưng vẫn dựa trên nền tảng kiến trúc cổ xưa, bảo tồn được cái hồn của di tích.

Nét đẹp kiến trúc và những cổ vật vô giá

Ngày nay, Chùa Sắc Tứ Thiền Lâm Tự mang đậm nét kiến trúc cổ điển của Việt Nam, hài hòa giữa sự trang nghiêm và nét thanh thoát. Khuôn viên chùa bao gồm nhiều hạng mục như chánh điện, nhà tổ, nhà tăng, nhà khách... được bài trí hợp lý, tạo nên một không gian vừa linh thiêng vừa gần gũi. Điểm nhấn đặc biệt là những pho tượng Phật được chạm khắc tinh xảo, trong đó có những bức tượng gốc đá mang vẻ đẹp cổ xưa, đầy ấn tượng.

Quan trọng hơn, chùa vẫn đang lưu giữ một kho tàng cổ vật vô giá, là minh chứng sống động cho lịch sử lâu đời của mình. Trong số đó phải kể đến chiếc Đại Hồng Chung cổ, những bộ lư hương, chén bát thờ cúng bằng đồng tinh xảo, và đặc biệt là nhiều giấy tờ ruộng đất cùng các bộ kinh sách cổ viết bằng chữ Hán, chữ Chăm và chữ Quốc ngữ có niên đại từ thời Vua Gia Long thứ 8 (1809). 

Những di sản này không chỉ có giá trị về mặt tâm linh mà còn là nguồn tư liệu quý giá cho việc nghiên cứu lịch sử, văn hóa và tôn giáo của vùng đất Ninh Thuận.

Một biểu tượng không thể không nhắc đến khi nói về Thiền Lâm Tự chính là hai cây bồ đề cổ thụ sừng sững, tỏa bóng xanh mát che rợp cả cổng tam quan. Theo lời các bậc cao niên trong thôn Đắc Nhơn, cặp bồ đề này đã lớn lên cùng với "tuổi đời" của chùa, nghĩa là chúng cũng đã hơn 230 năm tuổi. 

Thân cây khổng lồ, với đường kính gần 4 mét, phải cần đến khoảng 20 người lớn dang tay mới ôm trọn được. Hai "cụ" bồ đề không chỉ là điểm nhấn cảnh quan mà còn được xem là những nhân chứng sống, lặng lẽ quan sát mọi thăng trầm, biến đổi của ngôi chùa và vùng đất này qua bao thế hệ.

Đến với Thiền Lâm Tự, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng một di tích lịch sử - văn hóa độc đáo mà còn có cơ hội tìm hiểu sâu hơn về đạo Phật qua những câu chuyện, những bài giảng của các thầy tu. Đây là nơi để sống chậm lại, để lắng nghe tiếng chuông chùa ngân vang, để cảm nhận sự thanh thản và tìm lại sự cân bằng trong tâm hồn.

Trải qua hơn 230 năm, Chùa Sắc Tứ Thiền Lâm Tự vẫn đứng đó, uy nghiêm mà gần gũi, cổ kính mà tràn đầy sức sống. Ngôi chùa không chỉ là niềm tự hào của người dân Ninh Thuận mà còn là một di sản quý báu, một ngọn đèn tâm linh soi rọi, góp phần gìn giữ và lan tỏa những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp cho thế hệ mai sau.