Các lễ hội ở Ninh Bình: Khám phá những nét văn hoá đặc sắc của vùng đất cố đô

Từ lễ hội nghìn năm lịch sử như lễ hội Cố đô Hoa Lư, đến những lễ hội mang đậm dấu ấn văn hóa làng xã như lễ hội đền Thái Vi, mỗi lễ hội ở Ninh Bình đều mang trong mình một câu chuyện, một ý nghĩa riêng, góp phần tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng, phong phú của vùng đất cố đô.

Lễ hội cố đô Hoa Lư

• Nơi tổ chức: Khu di tích Cố đô Hoa Lư, Trường Yên, Ninh Bình
• Thời gian: 15/2 hoặc từ 6/3-10/3 Âm lịch

Lễ hội Cố đô Hoa Lư, niềm tự hào của người dân Ninh Bình, là sự kiện văn hóa lớn nhất trong năm, diễn ra tại Quảng trường trung tâm khu di tích cố đô Hoa Lư, huyện Trường Yên. 

Không chỉ là dịp để thể hiện lòng yêu nước và đạo lý "Uống nước nhớ nguồn", lễ hội còn là lời nhắc nhở thế hệ trẻ về lòng biết ơn sâu sắc đối với các bậc anh hùng dân tộc, đặc biệt là vua Đinh Tiên Hoàng và vua Lê Đại Hành, những người đã có công lao to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước. Lễ hội thường được tổ chức vào dịp sinh nhật vua Đinh Tiên Hoàng, tức ngày 15 tháng 2 âm lịch, hoặc từ ngày 6 đến 10 tháng 3 âm lịch.

Lễ hội Cố đô Hoa Lư không chỉ là những nghi lễ trang trọng như lễ mở cửa đền, lễ dâng hương, lễ rước nước... mà còn là một bức tranh văn hóa đa sắc màu với nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao và trò chơi dân gian đặc sắc. Du khách sẽ được hòa mình vào không khí sôi động của các hoạt động như thi đấu bóng chuyền, thưởng thức nhiếp ảnh và tranh thư pháp, chiêm ngưỡng nghệ thuật bày mâm ngũ quả tiến vua...

Lễ hội thờ Đức Thánh Minh Đại Vương

• Nơi tổ chức: Đền Trần, Minh Hải, Hoa Lư, Ninh Bình
• Thời gian: 18/3 Âm lịch

Đức Thánh Minh Đại Vương, một vị thần được kính ngưỡng trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, được thờ phụng tại nhiều địa phương trên đất Ninh Bình. Các địa điểm thờ tự Ngài bao gồm: Đình làng Sinh Dược (xã Gia Sinh, huyện Gia Viễn), Núi Cánh Diều (thành phố Ninh Bình), núi Thiện Dưỡng và đền Kê Thượng (xã Ninh Vân, huyện Hoa Lư), cũng như Đền Trần thuộc Khu Du lịch Tâm linh Tràng An - Bái Đính. 

Lễ hội truyền thống thờ Đức Thánh Minh Đại Vương được tổ chức tại khu sinh thái Tràng An là một trong những sự kiện văn hóa đặc sắc, thu hút đông đảo du khách từ khắp nơi.

Điểm nhấn của lễ hội là lễ rước nước, tế lễ và phóng sinh trên sông Sào Khê. Hàng ngàn thuyền tham gia đoàn rước, vượt 5km sông và 11 hang động, tạo nên bức tranh tuyệt đẹp. Du khách vừa cảm nhận được sự linh thiêng của lễ hội, vừa được ngắm cảnh Tràng An hùng vĩ. Sau khi qua 11 hang động, đoàn rước chia đôi, một nửa đi tiếp trên sông, nửa còn lại lên bờ, vượt 3 ngọn núi đến đền Nội Lâm để tế lễ.

Lễ hội chùa Bái Đính

• Nơi tổ chức: Chùa Bái Đính, xã Gia Sinh, huyện Gia Viễn, Ninh Bình
• Thời gian: Từ mùng 6 tháng Giêng đến hết tháng 3 Âm lịch

Với quy mô đồ sộ lên tới 539 ha, chùa Bái Đính không chỉ là một quần thể kiến trúc tráng lệ mà còn là nơi diễn ra một trong những lễ hội lớn nhất cả nước. Sự kết hợp hài hòa giữa khu chùa cổ kính và khu chùa mới nguy nga đã tạo nên một không gian linh thiêng, thu hút đông đảo du khách đến tham gia lễ hội. 

Đây là dịp để mọi người tưởng nhớ công lao của các bậc tiền nhân, những người con ưu tú của quê hương, đất nước. Đồng thời, du khách thập phương cũng có cơ hội du xuân, vãn cảnh chùa, dâng hương lễ Phật, cầu nguyện cho quốc thái dân an, gia đình hạnh phúc, sung túc.

Lễ hội chùa Bái Đính diễn ra với hai phần chính: phần lễ và phần hội. Phần lễ bao gồm các nghi thức trang trọng như thắp hương thờ Phật, tưởng nhớ công đức của Thánh Nguyễn Minh Không, lễ tế thần Cao Sơn và chầu thánh Mẫu Thượng Ngàn. 

Các nghi lễ này có sự tham gia của đông đảo đại biểu, tăng ni, phật tử và du khách, cùng nhau cầu nguyện cho đất nước thái bình, mưa thuận gió hòa, mọi nhà no ấm. Phần hội là không gian vui tươi, náo nhiệt với nhiều hoạt động hấp dẫn như các trò chơi dân gian, khám phá hang động, thưởng ngoạn cảnh chùa và thưởng thức các loại hình nghệ thuật truyền thống của vùng đất cố đô như hát Chèo, Xẩm, Ca trù.

Lễ hội đền Thái Vi

• Nơi tổ chức: Thôn Văn Lâm, xã Ninh Hải, Hoa Lư, Ninh Bình
• Thời gian: Từ ngày 14-17/3 Âm lịch

Hàng năm, từ ngày 14 đến ngày 17 tháng 3 âm lịch, tại thôn Văn Lâm, xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư lại tưng bừng diễn ra lễ hội đền Thái Vi. Là một trong những lễ hội tâm linh quan trọng của Ninh Bình, lễ hội này được tổ chức để tưởng nhớ các vị vua Trần, những người có công lao to lớn đối với đất nước. Điểm đặc biệt của lễ hội chính là lễ rước kiệu hoành tráng với sự tham gia của hơn 30 đoàn đến từ các xã trong huyện Hoa Lư và tỉnh Ninh Bình.

Sau phần rước kiệu trang trọng là nghi lễ tế quan trọng được tổ chức trước đền Thái Vi. Cuối cùng là phần hội với nhiều trò chơi dân gian đặc sắc như cờ người, múa lân, múa rồng, đấu vật, bơi thuyền,...

Lễ hội Báo Bản Nộn Khê

• Nơi tổ chức: Đình Nộn Khê, xã Yên Từ, Yên Mô, Ninh Bình
• Thời gian: 14/1 Âm lịch

Vào dịp trung tuần tháng Giêng âm lịch hằng năm, dân làng Nộn Khê, xã Yên Từ, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình lại long trọng tổ chức lễ hội Báo Bản. Đây là dịp để con cháu trong làng, dù ở xa xôi đến đâu, cũng tụ họp về quê hương, cùng nhau ôn lại truyền thống "uống nước nhớ nguồn", tri ân những bậc tiền nhân đã có công khai khẩn đất đai, dựng làng lập ấp.

Lễ hội diễn ra với hai phần chính: phần lễ trang nghiêm và phần hội náo nhiệt. Phần lễ là dịp để dân làng dâng hương, kính báo lên Thành Hoàng, tổ tiên về những thành tựu đã đạt được trong năm qua, đồng thời cầu mong một năm mới an lành, hạnh phúc. Phần hội là không gian vui tươi, sôi động với nhiều trò chơi dân gian truyền thống như đấu vật, đánh cờ, múa lân và các hoạt động thể dục thể thao, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân.

Lễ hội Kỳ Phúc đình Cam Giá

• Nơi tổ chức: Đình Cam Giá, Ninh Khánh, Ninh Bình
• Thời gian: 12/10 Âm lịch

Tiếp theo trong danh sách những lễ hội đặc sắc của Ninh Bình, không thể không nhắc đến lễ hội Kỳ Phúc đình Cam Giá. Diễn ra vào ngày 12 tháng 10 âm lịch hằng năm, lễ hội này là minh chứng sống động cho nét đẹp văn hóa truyền thống của làng Cam Giá nói riêng và của mảnh đất Ninh Bình nói chung.

Lễ hội Kỳ Phúc đình Cam Giá được tổ chức trang trọng với hai phần chính: phần lễ và phần hội. Phần lễ bao gồm bốn nghi thức quan trọng: lễ cáo yết, lễ cầu an, lễ dâng hương và lễ tất. Do mười cụ cao niên uy tín trong làng đảm nhiệm, các nghi lễ được thực hiện một cách trang nghiêm, thành kính, thể hiện lòng biết ơn và sự trân trọng đối với những giá trị văn hóa truyền thống của quê hương. 

Phần hội lại là một không gian vui tươi, náo nhiệt với sự tham gia của đông đảo người dân. Từ những hoạt động múa rồng, múa lân mang đậm tính dân gian đến những hội diễn văn nghệ sôi động, hiện đại, và các trò chơi dân gian như kéo co, cờ người, tất cả tạo nên một bức tranh lễ hội đa sắc màu, sống động.

Lễ hội đền La

• Nơi tổ chức: Thôn La Phù, Yên Thành, Yên Mô, Ninh Bình
• Thời gian: Từ 13 - 15/1 Âm lịch

Lễ hội đền La là một phong tục lâu đời, được tổ chức để tưởng nhớ hai vị vua thời Hậu Trần, Giản Định Đế và Trùng Quang Đế. Lễ hội bao gồm hai phần chính: phần lễ và phần hội. Phần lễ được cử hành trang trọng với lễ rước quanh đền, lễ dâng hương và đọc văn tế, tất cả diễn ra trong không khí trang nghiêm và lòng thành kính của người dân.

Phần hội mới là điểm nhấn của lễ hội đền La, nơi mọi người được hòa mình vào không gian vui tươi, náo nhiệt với nhiều trò chơi dân gian đặc sắc như đánh đu, đánh cờ, múa hát, kéo chữ... Một nét độc đáo của lễ hội là tục lệ dâng "xôi Vựng", một loại xôi được làm từ gạo nếp trắng thơm ngon nhất. Các làng sẽ cùng nhau thi làm xôi và chuẩn bị đồ cúng, tạo nên một không khí thi đua sôi nổi và hào hứng.

Lễ hội đền Đức Thánh Nguyễn

• Nơi tổ chức: Làng Điềm, Gia Thắng, Gia Tiến, Gia Viễn, Ninh Bình
• Thời gian: Từ ngày 8-10/3 Âm lịch

Được công nhận là Di tích Kiến trúc Nghệ thuật Quốc gia từ tháng 2 năm 1989, đền Thánh Nguyễn tự hào là một phần của Hoa Lư tứ trấn, cùng với đền thờ thần Cao Sơn, thần Thiên Tôn và thần Quý Minh. Lễ hội đền Thánh Nguyễn, một sự kiện văn hóa quan trọng, được tổ chức trùng với dịp lễ hội cố đô Hoa Lư hằng năm.

Từ ngày 8 đến ngày 10 tháng 3 âm lịch hằng năm, người dân Gia Viễn lại tề tựu tại đền Thánh Nguyễn để tri ân đức Thánh Nguyễn Minh Không, người con ưu tú của quê hương. 

Lễ hội chính, thường được tổ chức 5 năm hoặc 10 năm một lần (tùy thuộc vào điều kiện kinh tế), là dịp để mọi người cùng nhau tham gia vào các hoạt động rước nước từ sông Hoàng Long về đền, tế lục khúc, tế nam quan, nữ quan... Bên cạnh phần lễ trang trọng, phần hội cũng tưng bừng với nhiều trò chơi dân gian như kéo co, cờ 32 quân, chọi gà, thi bóng chuyền, bóng đá…

Lễ hội chùa Địch Lộng

• Nơi tổ chức: Chùa Địch Lộng, Gia Thanh, Gia Viễn, Ninh Bình
• Thời gian: Mùng 6 và 7/3 Âm lịch

Giữa vô vàn điểm đến hấp dẫn của Ninh Bình, chùa Địch Lộng luôn nổi bật như một viên ngọc quý, kết tinh vẻ đẹp kiến trúc độc đáo và giá trị tâm linh sâu sắc. Không chỉ níu chân du khách bằng phong cảnh thiên nhiên hữu tình, lễ hội truyền thống tại chùa cũng là một điểm nhấn văn hóa đặc sắc, thu hút đông đảo người tham gia. 

Lễ hội chùa Địch Lộng, một trong những lễ hội lâu đời nhất của vùng đất Ninh Bình, từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân Gia Viễn.

Hàng năm, cứ đến ngày mồng 6 – mồng 7 tháng Ba âm lịch, người dân Gia Viễn lại tưng bừng mở hội, dâng hương, lễ Phật và cầu nguyện những điều tốt lành. Phần lễ được tổ chức trang trọng với các nghi thức dâng hương và lễ Phật theo truyền thống nhà Phật. Phần hội diễn ra các hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc như múa lân, múa rồng, cờ tướng, thi viết chữ nho...

Lễ hội chùa Địch Lộng là dịp để cộng đồng dân cư Gia Viễn thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó. Từ người già đến trẻ nhỏ, ai nấy đều háo hức tham gia vào các hoạt động của lễ hội. Cùng nhau dâng hương, lễ Phật, cùng nhau vui chơi, giải trí, mọi người như xích lại gần nhau hơn, tạo nên một không khí lễ hội ấm áp, vui tươi.

Lễ hội đền Nguyễn Công Trứ

• Nơi tổ chức: Xã Quang Thiện, Kim Sơn, Ninh Bình
• Thời gian: Từ ngày 14-16/1 Âm lịch

Hành trình khám phá Ninh Bình sẽ không thể trọn vẹn nếu bỏ lỡ lễ hội đền Nguyễn Công Trứ, một sự kiện văn hóa quan trọng bậc nhất của cư dân vùng duyên hải Kim Sơn. Lễ hội này được tổ chức nhằm tôn vinh và tưởng nhớ Doanh điền Nguyễn Công Trứ, người có công khai hoang lấn biển, đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển của huyện Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình).

Lễ hội đền Nguyễn Công Trứ diễn ra với hai phần chính: phần lễ và phần hội. Phần lễ bao gồm nghi thức dâng hương trang trọng tại đền thờ Nguyễn Công Trứ, xã Quang Thiện, huyện Kim Sơn, với sự tham gia đông đảo của các làng trong huyện. 

Điểm đặc biệt là sự hòa quyện văn hóa độc đáo khi cả người lương và người giáo cùng tham gia với những nghi thức riêng biệt. Phần hội là dịp để mọi người cùng nhau vui chơi, giải trí với các hoạt động truyền thống như đua thuyền trên sông Vạc - nét đặc trưng của cư dân vùng đồng bằng ven biển - và thưởng thức những làn điệu ca trù, một loại hình dân ca gắn liền với tên tuổi Nguyễn Công Trứ.

Hành trình khám phá Ninh Bình không chỉ là chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ, mà còn là đắm mình trong không gian văn hóa đa dạng, đặc sắc của các lễ hội truyền thống. Hy vọng rằng, những chia sẻ trên sẽ giúp du khách có cái nhìn tổng quan về các lễ hội ở Ninh Bình, từ đó có thêm những trải nghiệm đáng nhớ trong hành trình khám phá vùng đất này.