Thành cổ Châu Sa Quảng Ngãi: Hành trình về với vương quốc Chăm Pa

Thành cổ Châu Sa: Dấu tích nghìn năm của vương quốc Chăm Pa

Thành cổ Châu Sa, di tích lịch sử có niên đại từ thế kỷ thứ 9, là minh chứng cho sự tồn tại và phát triển của vương quốc Chăm Pa trên mảnh đất Quảng Ngãi. Được xây dựng với mục đích bảo vệ phía nam kinh đô Trà Kiệu, thành cổ đã trải qua hàng nghìn năm lịch sử với nhiều biến động và thăng trầm. Tuy ngày nay, những dấu tích còn lại của thành cổ Châu Sa không còn nhiều, nhưng vẫn đủ để kể lại những câu chuyện huyền thoại về một thời vang bóng.

Theo bia ký, Thành cổ Châu Sa được xây dựng vào năm 903. Sự kiện này diễn ra sau khi vua Sri Indravarman II kế vị ngai vàng Chăm Pa vào khoảng năm 854, sau khi vua Java Vikrantavarman III (vị vua thứ 5 của vương triều) qua đời.

Dưới thời trị vì, kinh đô Chăm Pa được dời từ Panduranga (Ninh Thuận ngày nay) đến Amaravati (Quảng Ngãi ngày nay), khai sinh vương triều Indrapura (Chiêm Thành). Để bảo vệ vương triều mới, thành Châu Sa được xây dựng ở phía Nam Indrapura, đóng vai trò là công trình phòng thủ kiên cố, ngăn chặn các cuộc xâm lược và nổi dậy từ các tiểu quốc lân cận.

Trong giai đoạn cuối thế kỷ 9 và đầu thế kỷ 10, Thành Châu Sa không chỉ là trung tâm kinh tế, văn hóa, chính trị của vương quốc Chăm Pa mà còn là điểm giao thương nhộn nhịp với các quốc gia lân cận. Hoạt động giao thương sôi động đã thúc đẩy sự phát triển và thịnh vượng của vương quốc Chăm Pa.

Thành cổ Châu Sa, sau thời kỳ huy hoàng của vương quốc Chăm Pa, đã trải qua nhiều biến động lịch sử quan trọng trong tiến trình lịch sử Việt Nam.

Năm 1471, dưới thời vua Lê Thánh Tông, thành Châu Sa trở thành một đồn binh chiến lược, đóng vai trò then chốt cho đến khi thành Quảng Ngãi được xây dựng năm 1807.

Đến năm 1924, di tích Thành cổ Châu Sa được kiến trúc sư người Pháp Henry Parmentier phát hiện, mở ra một chương mới trong việc nghiên cứu văn hóa Chăm Pa, với nhiều hiện vật được trưng bày tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng.

Trong giai đoạn trước năm 1975, thành được sử dụng làm đồn binh Sơn Thành dưới chính quyền Sài Gòn.

Sau năm 1975, khu vực này trở thành nơi sinh sống và canh tác của người dân địa phương.

Năm 1994, Thành cổ Châu Sa chính thức được công nhận là di tích cấp quốc gia, đánh dấu cột mốc quan trọng sau 70 năm kể từ ngày được Parmentier phát hiện.

Đặc biệt, năm 1998, các tiểu phẩm Phật giáo được tìm thấy tại núi Chồi, Tịnh Châu, chứng minh Châu Sa từng là một trung tâm tôn giáo quan trọng của vương quốc Chiêm Thành.

Cách di chuyển đến thành cổ Châu Sa

Thành cổ Châu Sa nằm tại xã Tịnh Châu, thuộc huyện Sơn Tịnh, cách trung tâm thành phố Quảng Ngãi khoảng 7km về hướng Đông Bắc. Du khách có thể dễ dàng di chuyển đến đây bằng cách đi theo Quốc lộ 1A và rẽ vào hướng Sơn Mỹ, đi thêm khoảng 5km là đến.

Vị trí Thành cổ Châu Sa được bao bọc bởi thiên nhiên hữu tình: phía Nam giáp sông Trà Khúc thơ mộng, phía Bắc là sông Hàm Giang hiền hòa, phía Đông là cánh đồng Dinh xanh mát và phía Tây tựa vào núi Bàn Cờ hùng vĩ.

Dấu ấn Chăm Pa trên đất Quảng Ngãi

Thành cổ Châu Sa không chỉ là di tích lịch sử quan trọng mà còn là minh chứng cho sự tài hoa của người Chăm Pa xưa trong kiến trúc và xây dựng. Cùng khám phá những nét độc đáo trong kiến trúc của thành cổ này nhé!

Về tổng thể, thành cổ Châu Sa được xây dựng theo hình chữ nhật gần vuông, với chiều dài khoảng 580m và chiều rộng khoảng 540m. Bố cục này cho phép tối ưu khả năng phòng thủ từ mọi hướng. Thành được chia thành hai khu vực chính: thành nội và thành ngoại.

• Thành nội: Đây là khu vực trung tâm, được bảo vệ bởi hệ thống tường thành kiên cố bằng đất, cao từ 4-6m, chân thành rộng 20-25m và mặt thành rộng 5-8m. Bốn góc thành có thể từng là vị trí của các tháp canh, tăng cường khả năng quan sát và phòng thủ. Bên ngoài tường thành nội là một hào nước rộng 20-25m, tạo thành một lớp bảo vệ tự nhiên, gây khó khăn cho việc tiếp cận thành từ bên ngoài.
• Thành ngoại: Hệ thống thành ngoại được xây dựng một cách khéo léo, tận dụng địa hình tự nhiên như đồi thấp, sông, rạch, ao và đầm nhỏ để tạo thành các tuyến phòng thủ tự nhiên. Các mặt tây và đông của thành ngoại được gia cố kiên cố hơn, trong khi mặt bắc tựa vào núi và mặt nam hướng ra sông Trà Khúc, tạo nên một bố cục độc đáo, kết hợp hài hòa giữa kiến trúc và thiên nhiên. Đặc biệt, cấu trúc thành ngoại có hình dạng như càng cua, với các hào rộng khoảng 12m, tạo thành hệ thống bảo vệ nhiều lớp, tăng cường khả năng phòng thủ.

Thành cổ Châu Sa chủ yếu được xây dựng bằng đất, một vật liệu địa phương phổ biến. Tuy nhiên, ở một số vị trí quan trọng như cổng thành, có thể đã sử dụng thêm đá để gia cố.

Kiến trúc của Thành cổ Châu Sa không chỉ thể hiện kỹ thuật xây dựng tài ba của người Chăm mà còn phản ánh sự hiểu biết sâu sắc về địa hình và chiến lược quân sự. Sự kết hợp giữa yếu tố tự nhiên và nhân tạo đã tạo nên một công trình phòng thủ vững chắc, đồng thời mang đậm dấu ấn văn hóa Chăm Pa.

Khám phá những bí ẩn lịch sử tại thành cổ Châu Sa

Các nhà khảo cổ học đã chứng minh rằng thành cổ Châu Sa từng là một tòa thành đất có quy mô cực kỳ rộng lớn, với hai vòng thành nội và ngoại. Phạm vi của thành trải dài trên địa phận các xã Tịnh Châu, Tịnh An, Tịnh Thiện và Tịnh Khê thuộc tỉnh Quảng Ngãi ngày nay.

Tuy nhiên, thời gian và chiến tranh đã tàn phá phần lớn công trình kiến trúc này. Hiện tại, chỉ còn lại khoảng 3km dấu tích của thành cổ, cùng với một số di chỉ khảo cổ học quý giá.

Mặc dù vậy, những gì còn sót lại của thành cổ Châu Sa vẫn đủ để cho thấy quy mô và sự phồn thịnh của vương quốc Chăm Pa xưa. Đây là điểm đến hấp dẫn cho những ai yêu thích khám phá lịch sử và văn hóa Chăm Pa.

Những hiện vật được tìm thấy tại đây đã hé lộ phần nào câu chuyện về cuộc sống và tín ngưỡng của người Chăm tại kinh thành này. 

Nhiều hiện vật gốm cổ và dấu tích tháp cổ Gò Phố được phát hiện cho thấy thành cổ Châu Sa từng là trung tâm tôn giáo quan trọng, là điểm hành hương của các tín đồ Bà La Môn thời xưa. Điều này chứng tỏ sự giao thoa văn hóa giữa Ấn Độ và Chăm Pa trong lịch sử. 

Các nhà khảo cổ cũng tìm thấy nhiều hiện vật gọi là "cút" tại khu vực ngoại thành. "Cút" có hình dạng giống như thẻ bài được đeo trên người, làm bằng đất nung hoặc kim loại. Tuy nhiên, ý nghĩa và công dụng của "cút" vẫn còn là một bí ẩn chưa có lời giải đáp. 

Bên trong thành nội, các nhà khảo cổ phát hiện nhiều tiểu phẩm Phật giáo được làm từ đất nung với hình dáng tinh xảo, đẹp mắt. Điều này cho thấy sự du nhập và phát triển của Phật giáo tại Châu Sa trong những giai đoạn sau này.

Những hiện vật được tìm thấy tại thành cổ Châu Sa có giá trị quan trọng trong việc nghiên cứu lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng của người Chăm Pa xưa. Chúng cung cấp những minh chứng quý giá về một thời kỳ phát triển rực rỡ của vương quốc Chăm Pa trên mảnh đất Quảng Ngãi.

Hòa mình vào không gian yên bình nơi thành cổ Châu Sa

Đến với thành cổ Châu Sa, bạn không chỉ được khám phá những dấu tích lịch sử mà còn được tận hưởng không gian xanh mát, yên bình, tránh xa ồn ào phố thị.

Thành cổ được bao quanh bởi những lũy tre xanh rì, tạo nên khung cảnh quê hương thân thuộc, gợi nhớ về tuổi thơ dưới bóng tre làng. Bạn có thể tản bộ dọc theo con đường mòn dưới bóng tre, hít thở không khí trong lành và nghe gió rì rào qua khe lá.

Xung quanh thành cổ là những cánh đồng lúa bạt ngàn, xanh mướt. Vào mùa lúa chín, cả không gian như được nhuộm vàng rực rỡ, tạo nên bức tranh đồng quê yên bình, thơ mộng. Những đồi cỏ xanh mướt trong thành cổ là nơi lý tưởng để bạn thư giãn, tận hưởng cảm giác thanh bình. Bạn có thể tổ chức một buổi picnic nhỏ, nằm dài trên cỏ và ngắm nhìn bầu trời xanh thẳm.

Dọc theo con đường vào thành cổ, bạn sẽ bắt gặp những vườn cây ăn trái sum suê, những ngôi nhà nhỏ xinh xắn của người dân địa phương. Hãy giao lưu với người dân, tìm hiểu về cuộc sống bình dị của họ và thưởng thức những món ăn dân dã.

Không khí ở thành cổ Châu Sa luôn trong lành quanh năm, được gió từ núi và sông thổi vào mát rượi. Đây là nơi lý tưởng để bạn tránh xa khói bụi thành phố, tìm về với thiên nhiên và thư giãn tâm hồn.

Đến với Thành cổ Châu Sa, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng một di tích lịch sử độc đáo mà còn được sống lại trong không gian văn hóa Chăm Pa rực rỡ một thời.