Tượng ở Nhà thờ Đức Bà TP.HCM là ai?

Trong đó, nổi bật nhất là tượng Đức Mẹ Hòa Bình uy nghi được đặt tại công viên phía trước, cùng với những dấu ấn về các bức tượng Giám mục Pigneau de Béhaine từng hiện diện nơi đây, kể lại một phần câu chuyện thăng trầm của chính mảnh đất này.

Theo một bài viết vào tháng 4/2023 của Báo Thanh niên, ban đầu, nhà thờ có tên gọi là Nhà thờ Sài Gòn hay Nhà thờ Nhà Nước, do toàn bộ kinh phí xây dựng (ước tính 2,5 triệu francs Pháp thời bấy giờ) đều do chính quyền Pháp cung cấp. 

Theo dòng lịch sử, không gian phía trước công trình tôn giáo này đã chứng kiến sự hiện diện và thay đổi của nhiều tượng đài. Tài liệu từ Tổng Giáo phận TP.HCM cho biết, vào năm 1902, chính quyền thuộc địa đã cho dựng một tượng đài tại quảng trường, với tượng đồng của Đức Cha Bá Đa Lộc (Giám mục Pigneau de Béhaine, đại diện Tông tòa Đàng Trong từ 1771 – 1799) ở vị trí trung tâm. 

Đi cùng với đó là tượng của nhà thám hiểm sông Mekong, Marie Joseph Francois Garnier. Một bức tượng đồng khác của Pigneau de Behaine (còn gọi là Giám mục Adran) trong tư thế dắt tay Hoàng tử Cảnh, con trai trưởng của vua Gia Long, cũng được người Pháp cho đúc và đặt ở phía trước nhà thờ. Tuy nhiên, đến năm 1945, những bức tượng này đã bị phá hủy hoặc không còn nữa. 

Dù vậy, bệ đá hoa cương đỏ từng đặt tượng Đức Cha Bá Đa Lộc vẫn còn lại, trơ trọi giữa quảng trường cho đến gần 15 năm sau, và chân tượng của Giám mục Adran cùng Hoàng tử Cảnh cũng được ghi nhận là vẫn còn dấu tích.

Sự xuất hiện của bức tượng Đức Mẹ Hòa Bình ngày nay là một dấu ấn quan trọng, gắn liền với một sự kiện đặc biệt của Giáo hội. Trong bối cảnh năm 1958 – 1959, Giáo hội Công giáo tổ chức Năm Thánh Mẫu, kỷ niệm 100 năm Đức Mẹ hiện ra tại Lộ Đức. Đồng thời, đây cũng là dịp Giáo hội Việt Nam mừng 300 năm thành lập (1659 – 1959) với Đại hội Thánh Mẫu được tổ chức long trọng tại Sài Gòn. 

Nhân sự kiện này, Linh mục Giuse Phạm Văn Thiên, khi đó là bề trên Giáo phận Sài Gòn và cũng là cha sở Nhà thờ Sài Gòn (ngài được tấn phong giám mục vào năm 1966), đã khởi xướng việc tạc tượng Đức Mẹ Hòa Bình.

Bức tượng được chế tác từ đá cẩm thạch trắng Carrara, một loại đá quý danh tiếng của Ý, bởi nhà điêu khắc G. Ciocchetti vào năm 1959. Tên tác giả được khắc tinh tế trên tà áo, phía dưới bên trái của tượng. Với chiều cao 4,6 mét và nặng 5,8 tấn, tượng Đức Mẹ được tạo hình với chủ ý để chiêm ngắm từ xa, do đó không được đánh bóng hoàn toàn, giữ lại những nét điêu khắc có phần thô mộc trên toàn thân, kể cả vùng diện mạo. 

Tượng Đức Mẹ trong tư thế đứng thẳng, đôi tay nâng niu trái địa cầu, trên đó có gắn một cây Thánh giá. Ánh mắt Mẹ đăm chiêu hướng lên trời cao, như một lời nguyện cầu tha thiết cho hòa bình của Việt Nam và toàn thế giới. Dưới chân Mẹ là hình ảnh đầu con rắn đang bị đạp lên, biểu trưng cho sự chiến thắng của điều thiện trước cái ác (dù hiện tại, phần hàm trên của đầu con rắn đã bị vỡ).

Hành trình của bức tượng từ Ý về Việt Nam cũng là một câu chuyện đáng nhớ. Ngày 8 tháng 1 năm 1959, tượng Đức Mẹ rời cảng Gênes trên tàu Oyanox và cập cảng Bến Nghé – Sài Gòn vào ngày 15 tháng 2 năm 1959. Sau đó, tượng được trang trọng đặt lên chính bệ đá hoa cương đỏ cũ, nơi từng là vị trí của tượng Đức Cha Bá Đa Lộc nhiều năm về trước.

Lễ làm phép tượng diễn ra vào chiều ngày 16 tháng 2 năm 1959, trong không khí trang nghiêm của Đại hội Thánh Mẫu. Nghi thức được chủ trì bởi Đức Hồng Y Gregorio Pietro Agagianian, Thứ trưởng Thánh Bộ Truyền giáo, đặc sứ của Đức Thánh Giáo hoàng Gioan XXIII, với sự tham dự của đông đảo giám mục, linh mục, tu sĩ và giáo dân. 

Chính từ sự kiện ý nghĩa này, Nhà thờ Sài Gòn chính thức mang tên Nhà thờ Đức Bà, và quảng trường phía trước được gọi là Quảng trường Đức Bà Hòa Bình. Để ghi dấu, phía trước tượng, trên bệ đá, người ta đã gắn một tấm bảng đồng với dòng chữ Latinh: "REGINA PACIS ORA PRO NOBIS XVII-II-MCMLIX", nghĩa là "NỮ VƯƠNG HÒA BÌNH CẦU CHO CHÚNG CON 17.02.1959".