Không ai biết chính xác bánh trứng kiến có từ bao giờ, nhưng người dân Cao Bằng vẫn truyền tai nhau câu chuyện thú vị về nguồn gốc của món ăn này. Chuyện kể rằng, xưa kia tại một bản làng người Tày, có một gia đình muốn kén rể cho con gái. Họ đưa ra thử thách, chàng trai nào mang đến món bánh ngon và lạ nhất sẽ được kết duyên cùng con gái yêu.

Các chàng trai trong vùng ai nấy đều háo hức, tìm kiếm những nguyên liệu quý hiếm để làm ra những chiếc bánh thơm ngon nhất. Giữa những chàng trai giàu có, có một chàng trai nghèo khó, không đủ điều kiện để làm nên những chiếc bánh cầu kỳ. Vào rừng tìm kiếm nguyên liệu, anh tình cờ phát hiện một tổ kiến lớn trên cây.
Tò mò bổ tổ kiến ra, anh thấy bên trong chứa đầy nhộng non trắng tinh. Ý tưởng lóe lên, anh quyết định dùng nhộng kiến rang lên làm nhân bánh, kết hợp với gạo nếp dẻo thơm và gói ghém cẩn thận trong lá vả. Món bánh tuy giản dị nhưng lại mang hương vị độc đáo, ngay lập tức chinh phục được gia đình nhà gái. Chàng trai nghèo nhờ đó đã nên duyên cùng người con gái anh yêu. Kể từ đó, bánh trứng kiến trở thành món ăn truyền thống của người dân Cao Bằng, thường được làm trong những dịp lễ quan trọng.

Đúng như tên gọi, nguyên liệu chính làm nên món bánh đặc biệt này chính là trứng non của loài kiến đen rừng, kết hợp cùng bột gạo nếp và lá cây vả. Trứng kiến chỉ có vào khoảng thời gian đầu tháng Hai đến cuối tháng Ba âm lịch, khi loài kiến sinh trưởng mạnh mẽ nhất. Để chọn được trứng kiến ngon, người ta thường tìm đến những tổ kiến đen, thân hình nhỏ, đuôi nhọn, làm tổ trên cây vầu, cây nứa hoặc cây găng. Ngày nay, trứng kiến đã trở thành một mặt hàng quý hiếm, có giá từ 200 - 300 nghìn đồng/kg.
Để làm bánh trứng kiến, người ta sẽ trộn trứng kiến với thịt ba chỉ băm nhỏ, hành khô phi thơm và gia vị. Bột gạo nếp được nhào kỹ cho dẻo mịn, sau đó cán mỏng và cho nhân vào giữa, gói lại bằng lá vả. Bánh được hấp chín trong khoảng 30 phút là có thể thưởng thức. Bánh trứng kiến có thể ăn nóng hoặc để nguội tùy theo sở thích của mỗi người.

Cắn một miếng bánh trứng kiến, bạn sẽ cảm nhận được vị ngọt, thơm của gạo nếp nương, vị ngọt đậm đà của thịt, độ ngậy, bùi của trứng kiến quyện trong mùi thơm của hành phi và hạt tiêu. Tất cả hòa quyện với vị thơm, bùi, hơi chát của lá vả, tạo nên một hương vị đặc trưng của núi rừng Cao Bằng. Món ăn này không chỉ đánh thức vị giác, khứu giác mà còn là một bữa tiệc cho thị giác, khiến bạn ăn một lần sẽ nhớ mãi.

Bánh trứng kiến, hay còn được người Cao Bằng gọi là "pẻng rày", không chỉ đơn thuần là một món ăn, mà nó còn chứa đựng cả nét đẹp trong tâm hồn của người dân nơi đây. Đó là sự hồn hậu, chất phác, cởi mở, hiếu khách của người Cao Bằng, cùng sự khéo léo, tinh tế của những người phụ nữ gắn bó với núi rừng. Mỗi chiếc bánh trứng kiến đều là một tác phẩm nghệ thuật ẩm thực, là niềm tự hào của người dân Cao Bằng.