Trải qua bao biến thiên của thời gian, Tháp Rùa vẫn đứng đó, hiên ngang giữa lòng Thủ đô, kể lại những câu chuyện về lịch sử, văn hóa và con người nơi đây.
Ít ai biết rằng, Tháp Rùa không phải cái tên được khai sinh từ thuở ban đầu. Theo nhiều nguồn sử liệu, khu vực Tháp Rùa Hồ Gươm thờ thân phụ ông Nguyễn Hữu Kim (Bá Hộ Kim). Ông Kim là một nhân vật lịch sử, giữ vai trò trung gian giữa triều đình Việt Nam và chính quyền thực dân Pháp trong giai đoạn cuối thế kỷ 19. Năm 1886, ông Kim đã cho xây dựng một ngọn tháp trên gò đất giữa hồ với mục đích an táng hài cốt cha mình, và ngọn tháp ấy được gọi là Tháp Bá hộ Kim.

Tuy nhiên, lịch sử lại sang trang khi thực dân Pháp thất bại trong âm mưu xâm lược Việt Nam. Tháp Bá hộ Kim từ đó cũng đổi tên thành Tháp Rùa, gắn liền với truyền thuyết về người anh hùng Lê Lợi và sự tích trả gươm thần cho Rùa Vàng. Câu chuyện ấy đã trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa dân gian Việt Nam, và Tháp Rùa nghiễm nhiên trở thành biểu tượng của tinh thần yêu nước, ý chí quật cường của dân tộc.
Tháp Rùa không chỉ mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc mà còn sở hữu một lối kiến trúc độc đáo, là sự hòa quyện tinh tế giữa phong cách Pháp thuộc và kiến trúc truyền thống Việt Nam. Ngọn tháp được xây dựng trên một gò đất rộng khoảng 350 mét vuông, nằm ngay giữa lòng Hồ Gươm.
Tháp có ba tầng, với hai tầng trên nhỏ dần, tạo nên dáng vẻ thanh thoát, uy nghi. Mỗi tầng đều mang những nét kiến trúc riêng biệt. Tầng dưới cùng có 10 cửa, được phân thành ba gian. Tầng thứ hai cũng có 10 cửa, thiết kế tương tự tầng dưới nhưng nhỏ hơn về kích thước. Tầng trên cùng là một không gian nhỏ, chỉ có một cửa tròn duy nhất ở mặt phía Đông, bên trong có một ban thờ và một vọng lâu vuông vắn.

Mặc dù mang đậm phong cách kiến trúc Pháp, phần mái của Tháp Rùa vẫn giữ được nét cong đặc trưng của kiến trúc phương Đông, tạo nên sự hài hòa, cân đối cho tổng thể công trình. Sự giao thoa giữa hai nền văn hóa Đông – Tây đã tạo nên một Tháp Rùa độc đáo, không lẫn vào đâu được.
Tháp Rùa không chỉ là một công trình kiến trúc, một di tích lịch sử, mà còn là một biểu tượng văn hóa sâu sắc của Thăng Long – Hà Nội. Ngọn tháp soi bóng xuống Hồ Gươm xanh biếc đã trở thành một phần không thể thiếu của cảnh quan Thủ đô, là điểm đến quen thuộc của người dân và du khách.
Tháp Rùa tượng trưng cho tinh thần quật cường, ý chí độc lập của dân tộc Việt Nam. Nó cũng là biểu tượng của sự giao thoa văn hóa, là minh chứng cho sự phát triển của Thăng Long – Hà Nội qua các thời kỳ lịch sử.

Xung quanh Tháp Rùa còn có rất nhiều câu chuyện bên lề thú vị. Có người cho rằng, Tháp Rùa là nơi linh thiêng, gắn liền với những truyền thuyết về Rùa Vàng. Cũng có người tin rằng, Tháp Rùa là biểu tượng của sự trường tồn, vĩnh cửu.
Nhà sử học Lê Văn Lan từng nói trên “Tạp chí Nghiên cứu Phật học” số 1 năm 2015, những câu chuyện xoay quanh Tháp Rùa vốn dĩ lẫn lộn hư và thực, truyền thuyết và lịch sử như vậy. Chỉ biết rằng ở bất cứ thời kỳ nào, đây vẫn là công trình biểu tượng linh thiêng của Thủ đô Hà Nội. Tháp Rùa vẫn là một phần không thể thiếu của lịch sử, văn hóa Thăng Long – Hà Nội. Nó là chứng nhân của thời gian, là biểu tượng của tinh thần Việt, là địa điểm không thể bỏ qua khi khám phá Thủ đô.